Kırgız-Türk Prof. Dr. Turan Yazgan Sosyal Bilimler Enstitüsü öğretim görevlisi akademisyen Seyfettin Gelekçi, Kırgızistan Cumhuriyetinin bağımsızlığının 30. yıl dönümü münasebetiyle destan kaleme aldı.
Kırgız-Türk Prof. Dr. Turan Yazgan Sosyal Bilimler Enstitüsü öğretim görevlisi akademisyen Seyfettin Gelekçi, Kırgızistan Cumhuriyetinin bağımsızlığının 30. yıl dönümü münasebetiyle destan kaleme aldı.
Türk dünyasına gönül veren ve Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı bünyesinde yer alan, Kırgız-Türk Prof. Dr. Turan Yazgan Sosyal Bilimler Enstitüsü öğretim görevlisi akademisyen Seyfettin GELEKÇİ Kırgızistan Cumhuriyetinin Bağımsızlığının 30. yıldönümü münasebetiyle destan yazdı.
Gelekçi, Kırgız “tökmö akın”ları yani geleneksel şairleri tarzında kaleme aldığı şiirinde Kırgızların köklü geçmişine atıflarda bulunuyor. Ayrıca yazar Manas destanı ve kahraman Manas’ın kırk çoro’su (asker), 19. yüzyılda Türkistan topraklarındaki siyasi gelişmelerden etkilenmiş Kalıgul, Barpı ve Osmonkul gibi şairlerden de bahsediyor. Bunlardan bahsederken Kırgızistan’ın şehirlerine, tabiatına ve Tanrı Dağlarına da değiniyor.
Şiirin Kırgız Türkçesi ve Türkiye Türkçesi ile yazılmış tam metinleri şöyle:
Kırgız Türkçesi:
Tamırım bir tübüm birBoordoş elim KırgızdıIrga salıp ırdayınKoomdoş elim KırgızdıÖnör cetse maktayınKömöktöş elim KırgızdıÜnüm cetse aytayınSanaalaş elim KırgızdıDüynö aalam büt uksunTekteş elim KırgızdıAla-Toonun karınanToodoy biyik carınanAyta ketsek baarınanDalay erdi karıtkanIyık meken KırgızstanMuras kalıp ManastanKırk çorosu bir baştanÇıgıp kelet epostonBakay degen pir bolçuAytkandarı sır bolçuUgup anı Kan ManasAnda kılıp ıkılasBir cagında KanıkeyBir cagında pir BakayCol başçısı şer KoşoyKündö mayram kündö toySırgak, Çubak, AlmambetAlarga eçkim tenelbeytBular erdin baatırıBürküt böörü teñ keletAytar sözüm az keletÇaynap salat kapırıKırk çoronun ar biriKırıp salat kapırıKırk cigittin ar biriKan balası SemeteyAnın carı AyçürökKöldö süzgön ak kuudayBaarı deeşet er cürökPeyli cakşı cıldızdayTörögönü er SeytekAl da baatır atasındayBulardın baarı CakıptanUruk-tukum bir kandanKoşpoy kalsam uyalamAnsız ırdı ne kılamAt içinde canıbarAga cetpeyt eç tulparAkkula degen canıbarManas menen barabarTuugan desem çın tuuganManas üçün özgö canEçkim debes anı aybanKırk uruu da teñ biletBolgondo Manas curtka kanKırk uruunu çogultkanBiriktirip el kılganAnı menen Kan ManasDuşmanga karay kol salganKökcal Manas, Er ManasEmi munu baştayınNarktuulugun aytayınEldik baylık söz-önörUşul cagın taştayın:Epos, dastan kıyla barAr zordukka ayla barCeerençe Çeçen akılmanAldar Kösöö sözgö balbanAsan Kaygı oluyaAl mingeni celmayaTolubay degen sınçı barToktogul degen ırçı barMukam-mukam sayraganKünü tünü tınbaganTökmölörü köp eleAytkandarı kup eleToo bulbulu ToktogulCeñicok menen KalıgulKalık, Barpı, OsmonkulSanay bersem köp eleMınça sözüm töp eleKımbat sözdü baştayınSuluulardı aytayınAr üydö bir peri barBalday tattuu tili barBeli içke boto közTabalbaysıñ aytar sözSüyüüsü kızık kızdardınTarta albaysıñ nazdarınŞamday küyüp ketersiñKattuu süyüp ketersiñAşıktıktın ayınanAyıkpaysıñ oorudanOlcobay menen KişimcanKurman bolgon bul darttanSözdü biraz burayınKoozdugunan aytayınTaza aba suusunanIsık-Köldün kuusunanMömö, cemiş mol bolotToo etegi col bolotTalas, Narın, BişkektenBereke kiret eşiktenBeşbarmagın cegendeAk kımızın içkendeBozüydün içi şay bolotKedey kelse bay bolotBatken, Oştu körbösöñArmanduusun düynödönTandır samsa, aşı barUluusu bar, caşı barSulayman Too, ArstanbapNe oylosoñ kıl talapÖzgön özgö şaar ekenMunara menen medreseUşul cerde bar ekenBilgiñ kelse aytayınKürüç algın atayınAalamda cok mındayıAnan içkin kök çayıAz dagı bassañ barasıñCalal-Abaddı tabasıñKurmanbektin dastanınUşul cerden ugasıñEli booruker ak peyilCanga cakkan şirin tilMeyiz, alma, cañgaktanTartuu kılat ıklastanCılkı soyup konoktoytKursak toyot, can toyotDostuk kılsañ dos bolotDuşmanına kas bolotKeldi sözdün ayagıAydın, kündün carıgı:Tüşö bersin ar dayımSaktay tursun KudayımAmançılık, tınççılıkBolup tursun ar dayımSoguştan, çır-çataktanDagı neçen apaattanAlıs kılsın KudayımUlak tartkan cigitterAk kalpaktuu berenderAtalar menen enelerSelkiler menen kelinderSilerge bolsun Kuday car!Baarıñarga ıraazımınIraazı bolsun KudayımKeter bolsom kapıstanUnutpa meni KırgızstanTeñir Toonun burçundaBirigeli KırgızstanOtuz cıldık maarekeñdeÇogulalı KırgızstanBirimdikke ar dayımÇakıralı KırgızstanTübölükkö tuugandayAnt kılalı KırgızstanCer enenin koynundaBir caşaylı Kırgızstan
Türkiye Türkçesi:
Damarım bir köküm birKardeş elim Kırgız’ıŞiir ile anlatayımKavimdaş elim Kırgız’ıHüner yetse öveyimOmuzdaş elim Kırgız’ıÜnüm yetse söyleyimFikirdaş elim Kırgız’ıDünya alem hep duysunSoydaş elim Kırgız’ıAla Dağ’ın karındanDağ gibi yüksek yarındanSöyler olsak hepsindenNice eri kocaltmışKutlu vatan KırgızistanMiras kalmış Manas’tanKırk yiğidi bir baştanÇıkıp gelir epostanBakay denen pir vardıBeyanlarında sır vardıDinleyip onu Han ManasOnda eyleyip ihlasBir yanında KanıkeyBir yanında pir BakayYol başçısı şir KoşoyGünde bayram günde toySırgak, Çubak, AlmambetOnlara kimse denk değilBunlar erin batırıKartal, börü denk gelirDiyecek sözüm az gelirÇiğneyip yutar kâfiriKırk yiğidin her biriKırıp dağıdır kâfiriKırk yiğidin her biriHan balası SemeteyOnun yari AyçürökGölde yüzen kuğu misalHerkes der ki er yürekNiyeti temiz yıldız misalOndan doğan Er SeytekO da batır atası misalBunların hepsi Cakıp’tanSoyu sopu bir kandanDahil etmesem utanırımOnsuz şiiri ne yaparımAt içinde canavarOna yetmez hiçbir tulparAkkula denen canavarManas ile beraberYaran desem, gerçek yaranManas için özge canKimse demez ona hayvanKırk boy da onu iyi bilirOlunca Manas yurda hanKırk boyu derip toplayanBirleştirip el yapanOnun ile Han ManasDüşmana karşı kol salanBozkurt Manas, Er ManasŞimdi buna başlayayımKadir kıymetin anlatayımEl baylığı, söz-hünerBir de bunu göstereyim:Epos, destan hayli varHer zorluğa çare varCeerençe Çeçen akılmanAldar Köse söze pehlivanAsan Kaygı evliyaOnun bindiği yel-mayaTolubay denen kâhin varToktogul denen ozan varAhenkli ahenkli söyleyenGece gündüz susmayanOzanları çok idiAnlattıkları pek idiDağ bülbülü ToktogulCeñicok ile KalıgulKalık, Barpı, OsmonkulSayar olsam çok dahaBunca sözüm tam olaGörklü sözden başlayayımGüzelleri anlatayımHer evde bir peri varBal gibi tatlı dili varBeli ince, boto gözBulamazsın diyecek sözSevdası zordur kızlarınÇekemezsin nazlarınMum gibi yanıp gidersinDelice sevip gidersinBu sevdanın yüzündenAyılamazsın ağrıdanOlcabay ile KişimcanKurban oldu bu derttenSözü biraz burayımTabiatını anlatayımTemiz hava, suyundanIsık Göl’ün kuğusundanMeyve, yemiş bol olurDağ eteği yol olurTalas, Narın, Bişkek’tenBereket girer eşiktenBeşparmak’ın yiyendeAk kımızın içendeBozüyün içi şay olurYoksul gelse bay olurBatken, Oş’u görmesenArzun kalır dünyadanTandır samsa, aşı varUlusu var, yaşı varSüleyman Dağ, ArslanbapNe düşünsen eyle talepÖzgen özge şehir imişMinare ile MedreseŞu yerde var imişBilmek istersen diyeyimPirinç al atayınAlemde yok böylesiSonra iç yeşil çayıAz daha yürüsen varırsınCelalabat’ı bulursunKurmanbek’in destanınŞu yerden dinlersinEli yardımsever, ak gönülCana yakın, şirin dilMeyiz , elma, cevizdenZiyafet çeker gönüldenYılkı kesip konuklarKursak doyar, can doyarDostluk etsen dost olurDüşmanına düşman olurGeldi sözün ayağıAyın, günün çerağı:Düşüversin her daimSaklayıp dursun Kuday’ım Sağlık ile sukûnetOlup dursun her daimSavaştan, kavga-dövüştenDaha nice afettenUzak etsin Kuday’ımUlak oynayan yiğitlerAk kalpaklı erenlerAtalar ile analarGenç kızlar ile gelinlerSizlere olsun Kuday yar!Hepinizden razıyımRazı olsun Kuday’ım.Gider olsam ansızdanUnutma beni Kırgızistan.Tanrı Dağı’n burcundaBirleşelim KırgızistanOtuz yıllık kutlamandaBuluşalım KırgızistanBir olmaya her daimÇağrışalım KırgızistanSonsuza dek kardeş çeAntlaşalım KırgızistanToprak ananın koynundaBir yaşayalım Kırgızistan
SÖZLÜKÇEKırk Yiğit/Kırk Çoro: Manas’ın kırk yiğidi.Batır: Bahadır (baatır); yiğit, cesur.Börü: BozkurtTulpar: Mitolojik, soylu at cinsi.Yel-maya/Cel-maya(celmayan): Yüğrük deve.Boto: Deve yavrusu, daha çok gözleri tasvir için kullanılır.Beşparmak: Hamur üstüne et parçaları ilave edilen yerel bir yemek türü.Bozüy: Kırgız çadırı, otağ.Şay: Mükemmel, kusursuz, enfes, dört dörtlük.Tandır samsa: Tandırda yapılan etli börek türü.Yaş/Caş: Kimi Türk Lehçelerinde caş /yaş, “genç, küçük” demektir.Süleyman Dağ ve Arslanbap: Kırgızistan için önemli dini merkezlerdir.Özgen: Türk Hakanlığı (Karahanlılar) devrinden kalma tarihi yapılarla ünlü Kırgızistan şehri.Kürüç/Pirinç: Özgen’e mahsus kahve renkli bir pirinç çeşidi.Atayin: Özellikle, bilhassa.Meyiz: Kurutulmuş kara üzüm.Yılkı/Cılkı: Kesimlik at. Günümüzde genellikle düğün ve yas merasimlerinde kesilir.Kuday: Hüdâ/Tanrı.Antlaş-: Ant kılmak, ant vermek.