Cevat Menlitair oğlu - 1944 Kırım Tatar Sürgün Hatıraları #19

Kırım Tatar halkı 75 yıl önce, 18 Mayıs 1944 tarihinde Sovyetler Birliğinin ve dünya tarihinin en kanlı diktatörlerinden Josef Stalin’in emriyle alınan Sovyet hükûmeti kararı neticesinde Vatan Kırım’dan vahşice sürgün edildi. Kırım Haber Ajansı (QHA), ünlü Kırım Tatar gazeteci Zera Bekirova‘nın 2019 yılında Kırım’da Kırım Tatarca ve Kiril alfabesiyle basılan “Sürgünliknin Taqdiri” (Sürgünlüğün Yazgısı) kitabında, hikayelerini tek tek dinlediği sürgünü yaşayan Kırım Tatarlarının hatıralarını Türkçe ve Kırım Tatarca (latin harfleriyle) yayınlıyor.

QHA'da 19'ncusunu yayınladığımız 1944 Kırım Tatar Sürgünü hatıralarında Cevat Menlitair Oğlu, sürgüne nasıl gönderildiklerini ve yolda ve vardıkları yerde yaşadıklarını, nasıl hayatta kaldıklarını anlatıyor...

Ker. yarımadasının Kara ve Azak denizlerinin ortasında yerleşen Acimendi köyünde 1929 yılında dünyaya geldim. Ancak sürgünlük akibetinde elimde hiç bir belgem olmadığından doğum yılımı 1932 diye yazdılar. Düzeltme imkanı da olmadı. Babam Menlitair, Mamut köyünde at bakıcısıydı. Köy halkı at, sığır, koyun yetiştirir, buğday ekerdi. Otuza yakın hanesi olan köyümüz kçük olsa da kendi medresesi, okulu, dükkanları vardı. Ben, okumaya köyümüzdeki medreseden başlayıp, ta Zincirli Medresesine kadar bir sıra medreselerde tahsil alan, çok okumuş, bilgili, halkımızın, Kırım'ın tarihini iyi öğrenen tanınmış Abduraman Bariyev hocadan ders alıyordum. Onun torunu tarihçi Gülnara Bekirova dedesinin işini devam ettirmesi beni sevindiriyor.

Almanlar 1941 yılında Kırım'a girdiklerinde büyük ağabeyim Menlat kolhozun sığırlarını köyden alıp kaçmaya çalıştı ve (ancak) orada askere aldılar. Babam da savaşa gitti, Orkapı yakınındaki bombardımanda helak oldu. Bunu bize sonunda ta Özbekistan'da yaşadığımızda savaşa babamla birlikte giden Abduraman Bariyev hoca söyledi. Annem 1939 yılı ölmüştü, babam çocuklu bir kadınla ikinci kez evlendi.

Almnlar, hırsız Rumenler Kırım'dan çıkıp gittikten sonra bir ay geçer-geçmez köyümüze gelen Sovyet askerlerini köy halkı karşılayıp misafir etti. Mayısın 17'nci günü onlar bir şölen yaptılar. O zamanda gençlere şölen verilmezdi ama savaşın bitmesi sevincinden cemaat bu şölene kol tuttu. Çalgı aleti olanlar, oynayanlara eşlik ettiler. Şen-şeramet vakit geçirip, gecenin yarısında herkes memnun evlerine gitti. Tan vaktinde ise aynı askerler ellerine otomatik tüfekleri alıp evlerimize baskın yapıp girdiler. Naziye teyzem onları ilk görüşte tanıdı: "Vay, bu askerler akşam bizlerle beraber oynadılar, hiç birisi bu hakta bir söylemedi ya!"

Hepimizi Sıcivut köyünün yanında topladılar. Buraya komşu Harcibiye, Opuk, Kayalı Sırt köylerinden gün boyu insanları getirdiler. Gece arabapara yükleyip istasyona taşımaya başladılar. Biz tana daha yakın bir zamanda en sonuncu arabaya yerleştik, gittik. Yanımda oturan bir kadın (hangi köyden olduğu aklımda kalmadı) sesli bir şekilde Kuran-i Kerim okumaya başladı. Bağırıp-çağırıp okuyor. Araba Dörtkül'den Pantal köyünün yanından ana yola çıkacak. Lakin biz yine köye gidip-gelen yoldan gittik. Dolanıp gidiyoruz ve bir daha varıyoruz. Arabanın sürücüsü öfkelenip, "Ne bağırıyor bu kadın? Susuturun onu!" dedi.

Sürücü ve bizi gözleyen askerler lamba yakıp etrafa baktılar, haritadan yolu kontrol ettiler, yolu devam ettik. Deminki kadın kendisini sıkmadan hep okuyor, kimse susturamadı. Neyse dolana dolana Taşlıyar tren istasyonuna geldik. Bizi sonuncu vagona yüklediler. Araba vagonun yanında durdu ama vagona binmek için boyumuz yetmiyor. Ruslar ardımızdan, üstümüzden bağırıp, itti ittire bindirdiler. Zar-zorla bindik dediğimizde hareket sinyali çaldı ve tren harekete geçti. Bu gidişle bir ay kadar yol gittik ve ta Özbekistan'a Kurgantepe istasyonuna varıp çıktık. Bu yerde bizi eşeklerin çektikleri büyük arabalara yüklenip kolhoz-sovhozlara alıp gittiler. Bizi "Savay" sovhozunun 4'ncü bölüğüne getirip yerleştirdiler. Hepimizi pamuk tarlasına çalışmaya verdil.er

Ortalık hastalık, açlık. Çalışanlara yarım kilo, çalışmayanlara 200 gram ekmek veriyorlar. Ekmek de mabarek, balçığa benziyor, kap kara. Kardeşimle ikimiz buğday ekilen tarlaya varıp, yere düşen buğday tanelerini topluyorduk. Çaremiz olduğunda topladığımız buğdayı değirmende çektiriyorduk. Naziye teyzem bu undan bize pideler pişirirdi. O da garibim, çok yaşamadı. Özbekistan'a geldiğimiz gün vagonlardan indiğimizde hepimizi hamama yıkanmaya alıp götürdüler. Naziye teyzem hamamdan çıktığında giysilerimiz olan bohçayı çaldılar. Hepimiz tek üstümüzdeki giysilerle kaldık, bu giysilerle yatıp, durduk, değiştirmeye başka giysimiz yok. Bir kaç ay elbisesini değiştirmeyen Naziye teyzem bir gün, "Üstümdeki elbisem çok yıprandı, yırtıklarını yamayamıyorum da, pazara gidip kuma alayım" deyip, saklı bir kaç gümüşünü alarak, pazara gitti. Rahmetli teyzem pek becerekliydi. Dikmeye, örmeye, nakışlamaya pek ustaydı. Vardı dediğimizde tez geri geldi. Elinde akçesi yok, başını tutuyor, "Vay, başım pek ağıra" dedi. Başım-başım, deyip öldü. Tek kardeşimle ikimiz kaldık, açız. Bunun üstüne hastalandık, başımızı kaldıramayıp, yatıyoruz dümdüz yerde. Bizi komutan bakmaya geldi, işe götürecek. Ben ona yalvardım ki, "Atın bizi, ölelim de kurtulalım!" dedim. O bize ses etmeden baktı, sonra ikimizi çocuklar yurduna götürdü. Yurtta çocukların hepsi Kırım Tatar oğlanlar ve kızlardı.

Savaş bittikten sonra ağabeyim çıktı geldi. "Yujnıy Alaşımıq" denen kasabaya yerleşti. Bu kasabada ben ömür arkadaşım, Harcibiye köyünde doğmuş Suriye hanımla tanıştım. Evlendik. O kasabada ilk kızımız dünyaya geldi, onun adını Naziye teyzemin hatırasına Naziye koyduk. Sonra Andican şehrine göçtük. Daha üç kızım, Gülnara, Dilara ve Niyara ve oğlum Ekrem doğdular.

Bir kızım 1989 yılında ailesiyle Kırım'a döndü, onun ardundan kalanlarımız da döndük. On yıl Akmeçet bölgesinde yaşadık, sonra Akmescit'te Anayurt denilen, yani Kırım Tatar kasabasından toprak alarak, evler kurduk. Hepimiz yan-yana, komşu olup, yaşıyoruz.

Bütün sürgün hikayelerine buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.

 1929 senesi Keriç yarımadasınıñ Qara ve Azav deñizleri ortasında yerleşken Acimendi köyünde dünyağa keldim. Amma sürgünlik aqibetinde elimde iç bir türlü vesiqam olmağanı sebebinden doğğan yılımnı 1932, dep yazdılar. Öyle de tüzetmekniñ imkânı olmadı. Babam Meñlitair Mamut köyde at baqa edi. Köy halqı at, sığır-qoy asravnen, boğday saçuvnen oğraşa edi. Otuzğa yaqın hanesi olğan köyümiz kiçkene olsa da, öz medresesi, mektebi, tükânı bar edi. Men, oquvını köyümizdeki medreseden başlap ta Zıncırlığa qadar bir sıra medreselerde tasil alğan pek oqumış, bilgili, halqımıznıñ, Qırımnıñ tarihını teren ögrengen namlı Abduraman oca Bariyevden ders alğandırım. Onıñ torunı belli tarihçı Gülnara Bekirova qartbabasınıñ işini devam ettirgeni meni pek quvandıra.

 1941-de  nemseler Qırımğa kirgende üyken  ağam Meñlât kolhoznıñ sığırlarını köyden alıp qaçmaq içün aydap kete ve andan da cenkke alğanlar.  Babam da cenkke ketip, Orqapı yanında bombalav vaqtında elâk olğan. Bunı bizge soñundan tap Özbekistanda yaşağanımızda cenkke babamnen beraber ketken Abduraman oca Bariyev aytıp berdi. Anam 1939 yılı ölgen edi, babam ekinci kere balalı bir qadınğa evlendi.

 Nemseler, hırsız rumınler Qırımdan çıqıp ketken soñ bir ay keçer-keçmez köyümizge kelgen sovet askerlerini köy halqı qarşılap alıp, musafir etti.  Mayıs 17 künü olar bir cıyın yasadılar. O zamanda yaşlarğa cıyın yasattırmaz ediler, amma cenkniñ bitkenine quvanğan cemaat bu cıyınğa qoltuttı.  Çalğı aleti olğanlar oynağanlarğa zil tuttılar. Şeñ-şeramet vaqıt keçirip, geceniñ yarısında er kes memnün alda evge qayttı. Tañda ise aynı şu askerler endi qollarına avtomat alıp evlerimizge bastırıp kirdiler.   Naziye tatam olarnı bir kereden tanıdı: "Vay, bu askerler aqşam bizlernen beraber oynadılar, iç birisi bu aqta bir şey aytmadı ya!"

Epimizni Sıcivut köyüniñ yanında topladılar. Şu yerge qomşu Harcibiye, Opuk, Qayalı Sırt köylerinden kün boyu adam taşıdılar. Gece arabalarğa yüklep stantsiya taba taşıp başladılar. Biz tap tañğa yaqın bir maalde eñ soñki arabağa oturdıq, ketemiz. Yanımda oturğan bir qadın (qaysı köyden olğanı aqılımda qalmadı) sesini çıqarıp Quranını oqup başladı. Baqırıp-baqırıp oquy. Araba Dörtkülden Pantal köyüniñ yanından ana yolğa çıqacaq. Lâkin biz kene köyge alıp barğan yolğa qayttıq. Aylanıp ketemiz ve bir daa qaytamız.  Araba aydavcısı açuvlana : "Ne qıçıra şu qadın? Sustırıñız onı!". Aydavcı ve bizni qaravullap ketken askerler çıraq yaqıp etrafnı baqtılar, haritadan  yolnı teşkerdiler, devam etemiz yolnı.  Deminki qadın özüni sıqmadan ep oquy, kimse sustıramadı. Ne ise aylana-aylana Taşlıyar stantsiyasına keldik. Bizni soñki vagonğa yüklediler. Araba artınen vagonğa tirkeldi, amma vagonğa minmek içün boyumız yetmey. Ruslar artımızğa tepe, üstümizge bağıra, üyteklep-üyteklep minsettiler.  Zar-zornen mindik degende signal çalındı ve tren yönedi. Şu ketişnen bir ay qadar yol yürdik ve tap Özbekistanğa Qurğantepa stantsiyasına barıp çıqtıq. Bu yerde eşek yekilgen balaban arabalarğa yüklep kolhoz-sovhozlarda alıp kettiler.  Bizni "Savay" sovhozınıñ 4-nci bölügine ketirip yerleştirdiler. Epimizni pamuq tarlasına çalışmağa aydadılar.

Ortalıq hastalıq, açlıq. Çalışqanlarğa yarım kilo, çalışmağanlarğa 200 gramm ötmek bereler. Ötmek de mubarek balçıqqa oşay, qap-qara. Qardaşımnen ekimiz boğday orılğan tarlağa barıp yerge tüşken boğday danelerini toplaymız. Çaremiz olğanda toplağan boğdaynı degirmende çektiremiz.  Naziye tatam şu undan bizge piteler pişirdi. O, da ğarip çoq yaşamadı. Özbekistanğa kelgen künümiz  vagonlardan tüşkenimiznen epimizni ammamğa yuvunmağa alıp barğan ediler.  Naziye tatam ammamdan çıqqance urbalarımız olğan boğçanı hırsızlağanlar. Epimiz tek ustbümizdeki urbada qaldıq,  yatamız-turamız şu urbada, deñiştirmege başqa urbamız yoq.  Bir qaç ay anterini deñiştirmegen Naziye tatam bir kün: "Üstümdeki anterim pek iprandı, yırtıqlarını yamap da olamayım, bazarğa barıp bir qumaç alayım", dep saqlı bir qaç kümüşini alıp, bazarğa ketti. Rahmetli tatam pek çeber, tikmege, örmege, nağışlamağa pek usta edi. Bardı degence tez qaytıp keldi. Qolunda aqçası yoq, başını tutqan: "Vay, başım pek ağıra!", dey. Başım-başım, dep öldi. On yedi yaşında güldayın qız edi. Şu 1944-de ögey anam, onıñ oğlı da, özümniñ kiçkene qardaşım da açlıqtan öldi.  Tek bir qardaşımnen ekimiz qaldıq, açmız. Bunıñ üstüne.  hastalandıq, başımıznı köteralmayıp yatamız tap-taqır yerde. Bizni komendant qıdırıp kelgen, işke aydaycaq.  Men oña yalvardım: "Atıñız bizni, öleyik de qurtulayıq!".  O indemeyip baqtı, soñ ekimizni balalar yurtuna alıp ketti. Yurtta balalarnıñ episi qırımtatar oğlan-qızları edi.

Cenk bitken soñ ağam qaytıp keldi, "Yujnıy Alamışıq" degen qasabada yerleşti. Şu qasabada men ömür arqadaşım — doğma Harcibiye köyünden Suriye hanımnen tanıştım. Evlendik.  O qasabada birinci qızımız dünyağa keldi, onıñ  adını Naziye tatamnıñ hatırasına Naziye, dep qoydıq.   Soñ Andijan şeerine köçtik.  Daa üç qızım — Gülnara, Dilâra ve Niyara, oğlum Ekrem doğdılar.

1989 senesi bir qızım ailesinen qayttı Qırımğa, onıñ artından  qalğanlarımız da qayttıq. On yıl Aqmeçet bölgesinde yaşadıq, soñ Aqmescitte Anayurt degen yañı qırımtatar qasabasında topraq alıp, evler qurdıq. Epimiz yana-yanaşa, qomşu olıp yaşaymız.

Episi sürgün ikâyelerine mında basıp irişebilirsiñiz.