Rus propagandasıyla başa çıkmak: V. Gusarov'la söyleşi

Kırım’ın işgali ve Donbas’taki savaşın başlamasıyla birlikte, Ukrayna’da yıllar sonra Rus propagandası tekrar konuşulmaya başladı. Bu konuyla ilgili daha yeni kurulan Enformasyon Politikası Başkanlığı Başkanı Yuri Stets, Ukrayna enformasyon ordusunun Rusya’nın yalanlarıyla gerçekleri anlatarak savaşacağını belirtti. Ancak, gerçekleri söylemek yeterli değil gibi duruyor. Ucuz Rus propagandası, toplumu etkilemeye devam ediyor. 

Bu yıl haziran sonunda East StratCom Task Force servisinin Disinformation Review proje uzmanları, Kremlin kaynaklı 1649 dezenformasyon vakası kaydettiler. Yalan haberler 18 farklı dilde yayıldı. Disinformation Review yalan haber yayma konusunda tipik olan Rusça, İngilizce, Çekçe dillleri dışında, haberlerin Bulgarca, Gürcüce, Almanca, Macarca, Slovakça, Estonca, Letonca, Litvanca ve Ukraynaca yayıldığını belirtti. 

Bugün Rusya daha küstahça ve daha aktif bir şekilde kamuoyunun kafasını karıştırıyor çünkü Kremli basınında ahlaki ve etik kaygı bulunmuyor. Ukrayna’nın bu enformasyon savaşına nasıl dayanacağını ve Rusya Federasyonu’nun hem Ukrayna'da, hem yurtdışında hangi propaganda yöntemlerini kullandığını ‘Enformasyon Direniş’ grubu uzmanı istihbaratçı Albay Vyaçeslav Gusarov anlattı.

“Rusya’nın enformasyon alanında aldığı tedbirlere karşı Ukrayna’da karşı propaganda yapılmaktadır. Karşı propaganda tedbirleri hem aktif hem pasif şekilde gerçekleşmektedir. Bunun için belli bir bütçe ayrılıyor, ancak bu bütçe Rusya’da her yıl propaganda için ayrılan 3,5 milyar dolardan daha az. Bu anlamda Ukrayna zayıf” diyen Gusarov, “Aslında şimdiki manzara enformasyon savaşından daha çok gerçek savaşı öne çıkarıyor. Bu durum bizi çok endişelendiriyor. Doğuda aktif silah kullanımı ve çatışmalar durdurulunca, hükümet de Rusya tarafından uygulanan enformasyon saldırıları hakkındaki konuşmaları durdurdu. Enformasyon savaşı bitmiş gibi. Ancak aslında hala devam ediyor; farklı kategorilerde ve farklı boyutlarda.” sözleriyle dezenformasyonla mücadelenin sürekli olması gerekliliğine dikkat çekti.

İşte QHA’nın Gusarov’a sordukları ve cevapları:

Geçenlerde Rusya’nın propaganda kaynağı Russia Today’ın Britanya’daki banka hesaplarının dondurulması hakkında bir haber çıktı. Bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?

-    Hem Avrupa hem diğer ülkeler için bu beklenen adımdır, çünkü kimse hiçbir zaman Russia Today’in bir propaganda kanalı olduğunu saklamadı. Ancak Russia Today Dmitry Kiselev başkanlığındaki ‘Rossiya Segodnya’ adlı uluslararası enformasyon ajansının teşkil ettiği enformasyon makinasının sadece bir dalıdır. Bunun yanı sıra, dünyanın 50-60 dilinde yayın yapan Sputnik medyası mevcut. Ek olarak, Almanya’da hakkında pek bilgi olmayan Rapid video arşivi genel merkezi bulunmaktadır. Artı bir dizi radyo kanalı var bunlar dışında. 

Nedense az konuşulan bir ilginç madde daha var. Dünyanın önde gelen basın kuruluşlarının  (The Times, The New York Times, Associated Press vb.) ekleri. Bu gazetelerin içine ‘Rossiya Segodnya’ gazetesi, ‘Russia on Headlines’ adı altında ücretsiz ek olarak koyuluyor.

Bu bütün dünyada serbest dolaşımda, engelsiz yayılan bir şey mi?

-    Evet. Bu listede bütün dünyada tanınan, neredeyse 30 gazete bulunmaktadır, içinde New York, Londra, Paris gazeteleri de var. Bu hiç kimsenin hakkında konuşmadığı korkunç bir şey.

Durumun bu raddeye gelmesinin temel sebebi nedir peki? 

-    Cevap belli. Batı’da devlet basını çok az, neredeyse hiç yok. Bütün medya özel. Medya sahipleri ücretsiz ek veriyorlarsa neden olmasın diye düşünüyorlar. Yayın şirketlerin farklı yayın politikası da olabiliyor. 
Şunu anlamamız gerekli ki propaganda hep klasik görüntüde olmayabilir. Geçen asrın 40’larındaki gibi meydanlara çıkarak ‘Sovyet İktidarına Hayır’ diye bağırmamıza gerek yok. 

Çağdaş propagandanın temelinde bilgi yükleme değil, ilave etme prensibi çalışıyor. Teoriye göre okuyucunun etkilenmesi için bir saatlik habere yapılan 30 saniyelik ilave yeterlidir. Yalan haber bilinç altında daha kalıcı oluyor. Böylece okuyucu durumu daha farklı algılıyor. 

Medya dışındaki propaganda hakkında ne dersiniz?

-    Bu tür propaganda çok yaygın, örneğin hediyelik eşyalar. Kalem, ajanda, rozet, bayrak, şeker ya da üzerinde belli semboller olan ücretsiz poşetler. Bunlar çok hızlı ve genelde ücretsiz yayılıyor. İlginç olan da şu ki, bu tarz eşyalarda hiçbir zaman üretim firmasının adı yazılmaz. Propaganda için bu sıradan bir şeydir. 

Bu propaganda türü ne kadar etkili olabiliyor? 

-    Bugün bu en çok erişebilir türlerden biridir. Birinci Dünya Savaşını hatırlasak, 1914’te posta kartları İkinci Dünya Savaşı’nda ise megafonlar ve radyo çok etkileyiciydi. Büyük metinler şimdi okunmuyor, uzun konuşmalar dinlenmiyor. Beş dakikayı aşan videoyu seyreden insan sayısı çok az. Bugün tüketicilerin dikkatini hediyelik eşyalarla çekmek mümkün. 

Ancak, Rusya çok absürt ama bence yeterince etkili olmayan propaganda yöntemlerini de uyguluyor. Örneğin Kırım’da ‘Birinci Kırım Kanalı’nda ‘Enformasyon Savaşı’ adlı bir program var. Sunucu Dmitry Taran yarım saat boyunca saçmalıyor. Burada dikkatimizi çekebilecek tek şey programın adı. Rusya’da buna benzer yaklaşık 5-6 program var. 

Son yıllarda kabul edilen propagandayla savaş kanunları hakkında ne düşünüyorsunuz? 

-    Böyle kanunların sayısı çok fazla. Kanunlar 2014 yılının sonunda Donbas’taki olaylarla birlikte çıkmaya başladılar. O zamanlarda Ukrayna’da askerî konuda uzman olmak çok modaydı. Kırım ve Donbas’taki olayların, enformasyon savaşının sonucu olduğunu anlayınca herkes enformasyon savaşı uzmanına dönüştü. Sayıları çoktu. Tam o zamanda Ukrayna parlamentosuna çok sayıda kanun projeleri sunuluyordu. Ancak, projeler yasal ekspertizi geçemedikleri için iptal edildiler. 

Doğu’daki çatışma –sözde- bittiği zaman enformasyon savaşına da gerek kalmadı. Bu durgunluk 2015’ten  2016’nın Şubat ayına kadar devam etti. Mart’ta ise hibrid savaş uzmanları çok modaydı. Milletvekilleri, siyaset alanında çalışan uzmanların hepsi konuyla ilgili hiçbir şey bilmeden hibrid savaş uzmanı oldular. 

Yurtdışında Rusya propagandasıyla nasıl mücadele ediliyor peki? 

-    Aslında, Rusya propagandasıyla Avrupa’nın  mücadelesi hiç hoşuma gitmiyor. Fikrimce, karşı propagandada çalışan birimler yeterince efektif değiller. 

Neden?

-    Birkaç örnek vereyim. ‘Radio Svoboda’da Rusya propaganda haberlerinin bertaraf edilmesiyle ilgilenecek bir birim kurulacak. Buna gerek var mı? Bence gerek yok. Onca enerji, para ve kaynak boşa harcanacak.

Gazeteciler okuyucuya bir defa ulaşan bilginin ilk algısının farkında olmalılar. Şöyle bir deyim var ‘ördek artık uçtu’, yani yalanı söyleyen ilk kişi kazanır. 

Brüksel’de basılan antipropaganda bültenleri hakkında bir kişinin olsun bilgisi var mı? Onları kim okudu? Bültenleri gören sadece birkaç kişi tanıyorum, aralarında Avrupalılar da var. Bu tarz bültenleri kimse okumuyor. 

Peki, sizin teklifiniz nedir?

-    Bence, Avrupa ve Amerika’da Russia Today gibi çalışan, Rusya ve post-Sovyet ülkelerinde Rus dilinde yayın yapan bir kanalın kurulması çok önemli.

Bunun için çok para gerekecek…

-    Hayır, kanalın kuruluşu Litvanya, Letonya, Estonya gibi post-Sovyet ülkelerindeki Rusya propagandası inceleme birimlerinin kurulmasından daha çok para istemez. 

Devlet düzeyinde bunlar neden söylenmiyor?

-    Bu kararları almaya ben yetkili değilim. Ama şimdiki enformasyon mücadelesini bu haliye desteklemiyorum.