İlya Zaytsev: ''Tahran’da eski Kırım Tatar eserlerini inceledim''

Rus Türkolog Prof. Dr. İlya Zaytsevi’in Kırım Hanlığı hakkında çok sayıda makalesi ve kitabı bulunuyor. Zaytsev, Ukrayna, Rusya, Türkiye, Polonya, İran, Mısır başta olmak üzere dünyanın çeşitli ülkelerindeki kaynaklardan faydalanarak Kırım Hanlığı tarihini yazdığını söyledi.

Zaytsev, birkaç yıl evvel “Kırım’ın Tarih Yazım Geleneği” adlı kitap yazdığını söyledi. Rus bilim adamı bu kitapta günümüze dek saklanan 16-20. yüzyıla ait Kırım Hanlığı’nın tarihi ile ilgili tüm el yazıları ve metinlerini bir araya getirmeyi teşebbüs ettiğini kaydetti.

İlya Zaytsev, Kırım Tatar tarihi ile ilgili bilgileri topladığı kaynaklar ile ilgili QHA’ya şunları söyledi: “Ben Rusya Bilim Akademisi Şarkiyat Enstitüsünde çalışıyorum. Ağırlıklı olarak Ortaçağ Kırım tarihi, Kırım Hanlığı tarihi üzerinde çalışıyorum. Ben, büyük devletin varlığını sürdürdüğü 300 yıllık tarihten daha geniş bir zaman diliminden kalan yazılı kaynakları inceliyorum. Bunlar, Kırım Tatar ve Osmanlı dilinde yazılmış olan belgeler. Bu belgeler sadece Ukrayna’da ve Rusya’da değil, Türkiye, Polonya, Avusturya ve diğer ülkelerinin arşivlerinde saklanıyor.”

Zaytsev, “Kırım Tatar tarihçileri Kırım Hanlığının çöküşünden sonra ana dilinde Arap alfabesiyle milli tarihini yazmaya devam etmişti. Ne mutlu ki bu el yazıları bize ulaştı ve biz bunları inceleme, birbiri ile karşılaştırma ve onlardan Kırım Hanlığı’nın tarihi ile ilgili bilgileri alma imkânına sahibiz.” dedi.

İlya Zaytsev, tarih konulu 2 Kırım Tatar el yazısını Kahire’de bulunan Mısır Mili Kütüphanesinde bulduğunu söyledi. Zaytsev, “Söz konusu el yazıları oraya Osmanlı döneminde gelmişti. Çünkü Mısır o dönemde Osmanlı’ya bağlı idi. Bu 2 el yazılarından biri Farsça düzenlenmişti. Ben iyi saklanan bu el yazısı yazılarının örneğini alıp Tahran’da inceledim.” dedi.

Rusyalı bilim adamı, eski Kırım Tatar el yazılarının Kiev Vernadskiy Milli Kütüphanesi, Paris, Londra, Roma, Tahran, Kahire, İstanbul’da saklanıyor. Zaytsev, Kırım Tatar tarihiyle ilgili en çok bilginin Türkiye’de saklandığını dile getirdi. İlya Zaytsev, “Çok sayıda Kırım Tatarları Kırım Hanlığı döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşıyordu. İki devlet arasında devamlı entelektüel takas gerçekleştirilirdi. Kırım’ın güney sahili zaten Osmanlı İmparatorluğu’nun bir kısmı idi, Kırım’ın step tarafları ise bağımsız Kırım Hanlığı’na bağlı idi. Bunun için taraflar arasında devamlı bilgi, el yazısı, metin, eser takası gerçekleştiriliyordu. Bu takas Rusya İmparatorluğu döneminde de devam etti. Bunun için Türkiye’deki kütüphaneler Kırım Tatarlarının tarihi ile ilgili bilgi kaynağıdır.” dedi.

Rus bilim adamı, saklanan kaynakların, sürgün sırasında kaybolan veya yok edilen el yazısı ve tarihi eşyaların sadece küçük kısmı olduğunu vurguladı. Zaytsev, “Kırım Tatar halkının tarihi kaderi trajik olduğu için çok sayıda değerli el yazıları ile tarihi eşyalar sürgün sırasında ve daha sonra kayboldu. Elimizde, bir zamanlar yapılanların çok küçük kısmı var. Bunun için biz Kırım Tatar tarihini yeniden canlandırmalıyız.” dedi.

İlya Zaytsev, geçtiğimiz günlerde Bahçesaray La Richesse Kırım Tarih Müzesi’ni ziyaret etti. Rus bilim adamı, müzenin müdürü Guliver Altın’ın Kırım Tatar tarihinin yeniden canlandırılmasına katkısının büyük olduğunu söyledi. Zaytsev, “Guliver Altın’ın girişimi, bana göre çok doğru ve çok değerli olarak görüyorum. Çünkü Kırım Tatar halkının, Kırım Hanlığı tarihi ve hanlığın diğer ülkeleriyle ilişkileri konusunda objektif tablo, ancak tarih parça parça toplandıktan sonra oluşur. Bunun için ben bu girişimin başarılı olmasını ve gelişmesini dilerim. Tarih, Altın gibi girişimciler, kayıtsız olmayan insanlar sayesinde yenilenir.” dedi.

Mavile Abkerimova, Osman Bayramaliyev

QHA