"Afganistan’da barışı sağlaması gereken NATO değil, komşuları Orta Asya Türk Devletleri"

Batuhan Ateş / Bişkek

ABD'nin çekilmeyi sürdürdüğü Afganistan'a dair olasılıklara ve bölge devletlerinin oynayabileceği role ilişkin QHA'nın Kırgızistan muhabiri Batuhan Ateş bir değerlendirme yazısı kaleme aldı.

Afganistan'ı bekleyen yeni dönemde ne olacağı sorusu dünya gündeminde. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Afganistan’daki askeri birliklerini çekmeye devam ederken Taliban’ın ilerleyişinin hız kazandığı, ABD Genelkurmay Başkanı Orgeneral Mark Milley tarafından CENTCOM’dan (ABD Merkez Kuvvetler Komutanlığı) yapılan açıklamayla duyurulmuştu. Afganistan’da 81 ilçe merkezinin Taliban’ın kontrolünde olduğunu ve 30 ila 40 ilçenin son iki ayda Taliban yönetimine geçtiğini belirten Milley, ülkede iç savaş çıkabileceği uyarısında bulunmuştu. ABD Başkanı Joe Biden, 11 Eylül saldırılarının yıl dönümüne kadar Afganistan’daki tüm Amerikan askerlerini çekme kararının ardından, nisanın son haftasında başlayan çekilme faaliyetleri tüm hızıyla devam ettiği biliniyor.

Türkiye Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, 24 Haziran 2021'de Hassas Güdüm Kiti-82 (HGK) Teslimat Töreni’nde konuşarak, ABD ile yapılacak Afganistan görüşmelerine ilişkin önemli açıklamalarda bulunmuştu. Bakan Akar, Afganistan’daki gelişmelere ve Afganistan’daki Hamid Karzai Uluslararası Havalimanı’nın işletilmesi sorumluluğunun Türkiye tarafından devam ettirilmesi konularına değinerek, “ABD’den teknik heyet geldi. Şu an için alınmış bir karar yok. Mevcut personel dışında bölgeye giden personelimiz bulunmuyor.” demişti. Afganistan’ı “Asya’nın kalbi” ve kritik öneme sahip bir ülke olarak nitelendiren Akar, “Türkiye her zaman Afganistanlı kardeşlerimizin barış, güven ve istikrarda yaşaması için çaba sarf etmiştir...Hali hazırda Kabil eğitim yardım danışmanlık komutanlığını Türkiye, TSK olarak biz yürütmekteyiz. Bugüne kadar elde edilen kazanımların korunması ve bu kapsamda 6 yıldır sürdürülmekte olan Hamid Karzai Uluslararası Havalimanı işletilmesi sorumluluğunun gerekli şartlar sağlanırsa tarafımızdan devam ettirilmesi söz konusudur. Bu konuda görüşmeler devam ediyor. Bu hususu diğer ülkelerle birlikte nasıl yapabileceğimiz konusunda çalışma yapıyoruz. ABD teknik heyeti de bugün şu anda bakanlığımıza geldi, görüşmeler yapıyoruz, devam ediliyor. Şu an için alınmış herhangi bir karar yok. Mevcut personelimiz dışında bölgeye giden personelimiz bulunmamaktadır.” demişti.

ABD'nin çekilmeyi sürdürdüğü Afganistan'a dair olasılıklara ve bölge devletlerinin oynayabileceği role ilişkin QHA'nın (Kırım Haber Ajansı) Kırgızistan muhabiri Batuhan Ateş bir değerlendirme yazısı kaleme aldı. Ayrıca Kırgızistan’a okumaya gelen, Afganistan'da asker akrabalarının olduğunu ve ağabeyinin hükumet için çalışan bir memur olduğunu aktaran Türkmen kökenli Afganistan vatandaşı üniversite öğrencisi Seraj Arsali ile ülkenin son durumunu ve bundan sonra neler olabileceğini de konuştu.

Afganistan ve komşuları

"AFGANİSTAN'DA BARIŞI SAĞLAMASI GEREKEN NATO DEĞİL, KOMŞULARI ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİ"

Afganistan’da NATO askeri barış gücü ve Amerika’nın çekilmesiyle beraber ülkede Taliban’ın etkisi artmaya başladı. 81 ili ele geçiren Taliban, hükumet ile son derece sert bir iç savaş halinde ABD ve NATO 11 Eylül’e kadar askerlerini geri çekeceğini duyurdu. Fakat son yapılan NATO toplantısında stratejik öneme sahip olan Uluslararası Hamid Karzai Havalimanı'nın güvenliğinin NATO üyesi olan Türkiye’ye bırakılması isteniyor. Özellikle Batı ülkeleri bu havalimanın kesinlikle korunması ve diplomatik-stratejik olarak önemli olduğunu vurguluyor. Afganistan hükumeti havalimanının koruyuculuğunu Türkiye’nin üstlenmesini doğru karşılıyor fakat Taliban, NATO askeri gücünün ve Türkiye dahil tüm devletlerin bir an önce ülkeyi terk etmesini istiyor.

TÜRKİYE NE DÜŞÜNÜYOR?

Türkiye, Uluslararası Hamid Karzai Havalimanı güvenliğini sağlamak için Afganistan'da kalmayı değerlendiriyor. Bu konu, 14 Haziran 2021'de yapılan NATO Zirvesi'nde, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile ABD Başkanı Joe Biden arasındaki görüşmede de ele alınmıştı. Bilindiği gibi Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, lojistik ve mali destek sağlanması şartlarıyla, havalimanı güvenliğini Türkiye'nin Macaristan ve Pakistan ile işbirliği halinde üstlenebileceğini ifade etmişti.

AFGANİSTAN'DA SON DURUM NE?

BM (Birleşmiş Milletler) Afganistan Özel Temsilcisi Deborah Lyons'un,  BM Güvenlik Konseyi ile paylaştığı bilgiye göre Afganistan'daki ilçelerin 50'den fazlası Mayıs ve Haziran'da Afganistan hükumeti kontrolüne geçti, Taliban ise son dönemde saldırılarını artırdı.

AFP'ye (Agence France-Presse) konuşan Uluslararası Kriz Grubu'ndan Andrew Watkins, "Taliban büyük kentlerin çevresinde güçlerini arttırıyor ama bu kısa süre içinde o kentleri almaya çalışacakları anlamına gelmiyor" diyor ve ekliyor: "Kabil'in düşüşü yakın değil. Taliban askeri açıdan karşı koyulamaz bir güç değil."

ORTA ASYA DEVLETLERİ BARIŞ GÖREVİ YAPABİLİR Mİ?

Afganistan’da yaşanan bu kriz iç savaşa sürüklenecek gibi görünüyor. NATO ülkeleri Türkiye dışında Taliban ve Afganistan hükumetine hiçbir bağlamda ortaklığı ve yakınlığı bulunmuyor. Afganlar için kültürüne, dinine, diline sahip çıkan geleneksel bir toplum diyebiliriz. Afgan halkını, topluluğunu en iyi şekilde anlayacak onların ortak değerlerine sahip çıkacak yine komşuları Orta Asya Devletleri ve Türkiye olduğu aşikardır. Afganistan baskıcı ve işgalci idarelere karşı hassas olduğu, Rusya ve Amerika'nın geçmişte ülkeyi sahiplenmek istediği, ABD'nin NATO barışı adı altında yanlış politika izleyerek Afgan halkının kötü algısıyla karşılaştığı biliniyor. Şu andan itibaren ülkede NATO’dan uzaklaşılmasıyla bu zor durumun üstesinden Türkiye, Afganistan’a komşu olan Orta Asya Türk Cumhuriyetleri Özbekistan ve Türkmenistan'ın, Pakistan’ın gelmesi halk tarafından büyük bir umut topluyor.

AFGAN HALKI NE DÜŞÜNÜYOR?

AFP'nin (Agence France-Presse) aktardığına göre imkanı olan herkes ülkeden çıkmanın peşinde. Çoğu kişinin ilk tercihi Türkiye. Devlet yetkililerinin de önemli bir kısmının ailelerini ülke dışına çıkardığı aktarılıyor.

ABD ve diğer NATO ülkeleri ise Afganistan'da kendileri için çalışmış kişilere vize vermekte zorlanıyor. Bu kişiler Taliban'ın yönetimi ele geçirmesi durumunda saldırıya uğramaktan endişeleniyor. Taliban ise "pişmanlık gösteren" kişilere bir zarar vermeyeceklerini, diplomatlar ile uluslararası yardım kuruluşlarının çalışanlarının güvenliğini garanti edeceklerini söylüyor.

Kırgızistan’a okumaya gelen, Afganistan'da asker akrabalarının yanı sıra ağabeyinin hükumet için çalışan bir memur olduğunu da aktaran Türkmen kökenli Afganistan vatandaşı üniversite öğrencisi Seraj Arsali ile ülkenin son durumunu ve bundan sonra neler olabileceğini konuştuk.

Seraj Arsali şu ifadelerde bulundu: "Taliban’ın asıl talebi ülkeden yabancı güçlerin bir an önce çıkması, kafir sayılan her milletin Afganistan topraklarından gitmesini istiyorlar. Şu anda iç savaştayız, Taliban’ın desteğini kim veriyor bilmiyoruz. Taliban’ı destekleyen kim deseler Pakistan diyebiliriz. Çünkü Taliban askerlerinin yüzde 80'i Pakistan’da askeri eğitim aldıklarını söylüyorlar. Bunun yanı sıra Amerika ve İran’ın da desteklediklerini düşünüyoruz. Halkımız Taliban’ı kesinlikle istemiyor ve sevmiyor. 40 senedir iç savaş hiç bitmiyor. Artık halk savaşın bitmesini umut ederek kimsenin ölmesini istemiyor. Halk artık son sabrını yaşıyor. Bir de bir sorun var Taliban’ın yanı sıra ülkede çok millet var herkes kendi halkını savunuyor ve benim sözüm geçecek diyor, Bu sebepten birlik olamadığı için çok yıpranıyoruz. Şu anda yaşadığımız zor durumda sonuç olarak benim görüşüm ya Devlet kazanacak ya da Taliban. Savaşın bu derece güçlü yaşanmasının sebebi de ekonomik zor durum. Açlıktan fakirlikten insanlar artık ya asker oluyor ya polis yada Taliban’a katılıyor para için. Dış güçler meselesine gelirsek Afganistan’da daima dış güçler olacak çünkü biz birliğimizi sağlayamıyoruz savaş bitmiyor. Türkiye’nin son durumlar neticesinde gelmesini biz de istiyoruz. Emin olun çoğu Afgan vatandaşı da ister çünkü Türkiye diğer batı ülkelerine göre bizim gönüldaşımız bizi anlarlar diye düşünüyoruz karşılıksız yardım eder. Fakat Taliban’ın ne yapıp ne yapmayacağını bilmiyoruz. Öncelikli konu başka ülkeler değil Taliban’ın bitmesi, barış gelmesidir. Son olarak benim anlamadığım bir konu da var, Afgan halkı Pakistan’ı sevmez fakat Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Kabil havalimanın korunmasında Pakistan askerlerini de talep etmesi bizi şaşırttı."