Kırgızistan'ın bağımsızlığının 30. yıl dönümü için destan yazdı

Kırgız-Türk Prof. Dr. Turan Yazgan Sosyal Bilimler Enstitüsü öğretim görevlisi akademisyen Seyfettin Gelekçi, Kırgızistan Cumhuriyetinin bağımsızlığının 30. yıl dönümü münasebetiyle destan kaleme aldı.

Türk dünyasına gönül veren ve Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı bünyesinde yer alan, Kırgız-Türk Prof. Dr. Turan Yazgan Sosyal Bilimler Enstitüsü öğretim görevlisi akademisyen Seyfettin GELEKÇİ Kırgızistan Cumhuriyetinin Bağımsızlığının 30. yıldönümü münasebetiyle destan yazdı.

Gelekçi, Kırgız “tökmö akın”ları yani geleneksel şairleri tarzında kaleme aldığı şiirinde Kırgızların köklü geçmişine atıflarda bulunuyor. Ayrıca yazar Manas destanı ve kahraman Manas’ın kırk çoro’su (asker), 19. yüzyılda Türkistan topraklarındaki siyasi gelişmelerden etkilenmiş Kalıgul, Barpı ve Osmonkul gibi şairlerden de bahsediyor. Bunlardan bahsederken Kırgızistan’ın şehirlerine, tabiatına ve Tanrı Dağlarına da değiniyor.

Şiirin Kırgız Türkçesi ve Türkiye Türkçesi ile yazılmış tam metinleri şöyle:

Kırgız Türkçesi:

Tamırım bir tübüm bir
Boordoş elim Kırgızdı
Irga salıp ırdayın
Koomdoş elim Kırgızdı
Önör cetse maktayın
Kömöktöş elim Kırgızdı
Ünüm cetse aytayın
Sanaalaş elim Kırgızdı
Düynö aalam büt uksun
Tekteş elim Kırgızdı
Ala-Toonun karınan
Toodoy biyik carınan
Ayta ketsek baarınan
Dalay erdi karıtkan
Iyık meken Kırgızstan
Muras kalıp Manastan
Kırk çorosu bir baştan
Çıgıp kelet eposton
Bakay degen pir bolçu
Aytkandarı sır bolçu
Ugup anı Kan Manas
Anda kılıp ıkılas
Bir cagında Kanıkey
Bir cagında pir Bakay
Col başçısı şer Koşoy
Kündö mayram kündö toy
Sırgak, Çubak, Almambet
Alarga eçkim tenelbeyt
Bular erdin baatırı
Bürküt böörü teñ kelet
Aytar sözüm az kelet
Çaynap salat kapırı
Kırk çoronun ar biri
Kırıp salat kapırı
Kırk cigittin ar biri
Kan balası Semetey
Anın carı Ayçürök
Köldö süzgön ak kuuday
Baarı deeşet er cürök
Peyli cakşı cıldızday
Törögönü er Seytek
Al da baatır atasınday
Bulardın baarı Cakıptan
Uruk-tukum bir kandan
Koşpoy kalsam uyalam
Ansız ırdı ne kılam
At içinde canıbar
Aga cetpeyt eç tulpar
Akkula degen canıbar
Manas menen barabar
Tuugan desem çın tuugan
Manas üçün özgö can
Eçkim debes anı ayban
Kırk uruu da teñ bilet
Bolgondo Manas curtka kan
Kırk uruunu çogultkan
Biriktirip el kılgan
Anı menen Kan Manas
Duşmanga karay kol salgan
Kökcal Manas, Er Manas
Emi munu baştayın
Narktuulugun aytayın
Eldik baylık söz-önör
Uşul cagın taştayın:
Epos, dastan kıyla bar
Ar zordukka ayla bar
Ceerençe Çeçen akılman
Aldar Kösöö sözgö balban
Asan Kaygı oluya
Al mingeni celmaya
Tolubay degen sınçı bar
Toktogul degen ırçı bar
Mukam-mukam sayragan
Künü tünü tınbagan
Tökmölörü köp ele
Aytkandarı kup ele
Too bulbulu Toktogul
Ceñicok menen Kalıgul
Kalık, Barpı, Osmonkul
Sanay bersem köp ele
Mınça sözüm töp ele
Kımbat sözdü baştayın
Suluulardı aytayın
Ar üydö bir peri bar
Balday tattuu tili bar
Beli içke boto köz
Tabalbaysıñ aytar söz
Süyüüsü kızık kızdardın
Tarta albaysıñ nazdarın
Şamday küyüp ketersiñ
Kattuu süyüp ketersiñ
Aşıktıktın ayınan
Ayıkpaysıñ oorudan
Olcobay menen Kişimcan
Kurman bolgon bul darttan
Sözdü biraz burayın
Koozdugunan aytayın
Taza aba suusunan
Isık-Köldün kuusunan
Mömö, cemiş mol bolot
Too etegi col bolot
Talas, Narın, Bişkekten
Bereke kiret eşikten
Beşbarmagın cegende
Ak kımızın içkende
Bozüydün içi şay bolot
Kedey kelse bay bolot
Batken, Oştu körbösöñ
Armanduusun düynödön
Tandır samsa, aşı bar
Uluusu bar, caşı bar
Sulayman Too, Arstanbap
Ne oylosoñ kıl talap
Özgön özgö şaar eken
Munara menen medrese
Uşul cerde bar eken
Bilgiñ kelse aytayın
Kürüç algın atayın
Aalamda cok mındayı
Anan içkin kök çayı
Az dagı bassañ barasıñ
Calal-Abaddı tabasıñ
Kurmanbektin dastanın
Uşul cerden ugasıñ
Eli booruker ak peyil
Canga cakkan şirin til
Meyiz, alma, cañgaktan
Tartuu kılat ıklastan
Cılkı soyup konoktoyt
Kursak toyot, can toyot
Dostuk kılsañ dos bolot
Duşmanına kas bolot
Keldi sözdün ayagı
Aydın, kündün carıgı:
Tüşö bersin ar dayım
Saktay tursun Kudayım
Amançılık, tınççılık
Bolup tursun ar dayım
Soguştan, çır-çataktan
Dagı neçen apaattan
Alıs kılsın Kudayım
Ulak tartkan cigitter
Ak kalpaktuu berender
Atalar menen eneler
Selkiler menen kelinder
Silerge bolsun Kuday car!
Baarıñarga ıraazımın
Iraazı bolsun Kudayım
Keter bolsom kapıstan
Unutpa meni Kırgızstan
Teñir Toonun burçunda
Birigeli Kırgızstan
Otuz cıldık maarekeñde
Çogulalı Kırgızstan
Birimdikke ar dayım
Çakıralı Kırgızstan
Tübölükkö tuuganday
Ant kılalı Kırgızstan
Cer enenin koynunda
Bir caşaylı Kırgızstan

Türkiye Türkçesi:

Damarım bir köküm bir
Kardeş elim Kırgız’ı
Şiir ile anlatayım
Kavimdaş elim Kırgız’ı
Hüner yetse öveyim
Omuzdaş elim Kırgız’ı
Ünüm yetse söyleyim
Fikirdaş elim Kırgız’ı
Dünya alem hep duysun
Soydaş elim Kırgız’ı
Ala Dağ’ın karından
Dağ gibi yüksek yarından
Söyler olsak hepsinden
Nice eri kocaltmış
Kutlu vatan Kırgızistan
Miras kalmış Manas’tan
Kırk yiğidi bir baştan
Çıkıp gelir epostan
Bakay denen pir vardı
Beyanlarında sır vardı
Dinleyip onu Han Manas
Onda eyleyip ihlas
Bir yanında Kanıkey
Bir yanında pir Bakay
Yol başçısı şir Koşoy
Günde bayram günde toy
Sırgak, Çubak, Almambet
Onlara kimse denk değil
Bunlar erin batırı
Kartal, börü denk gelir
Diyecek sözüm az gelir
Çiğneyip yutar kâfiri
Kırk yiğidin her biri
Kırıp dağıdır kâfiri
Kırk yiğidin her biri
Han balası Semetey
Onun yari Ayçürök
Gölde yüzen kuğu misal
Herkes der ki er yürek
Niyeti temiz yıldız misal
Ondan doğan Er Seytek
O da batır atası misal
Bunların hepsi Cakıp’tan
Soyu sopu bir kandan
Dahil etmesem utanırım
Onsuz şiiri ne yaparım
At içinde canavar
Ona yetmez hiçbir tulpar
Akkula denen canavar
Manas ile beraber
Yaran desem, gerçek yaran
Manas için özge can
Kimse demez ona hayvan
Kırk boy da onu iyi bilir
Olunca Manas yurda han
Kırk boyu derip toplayan
Birleştirip el yapan
Onun ile Han Manas
Düşmana karşı kol salan
Bozkurt Manas, Er Manas
Şimdi buna başlayayım
Kadir kıymetin anlatayım
El baylığı, söz-hüner
Bir de bunu göstereyim:
Epos, destan hayli var
Her zorluğa çare var
Ceerençe Çeçen akılman
Aldar Köse söze pehlivan
Asan Kaygı evliya
Onun bindiği yel-maya
Tolubay denen kâhin var
Toktogul denen ozan var
Ahenkli ahenkli söyleyen
Gece gündüz susmayan
Ozanları çok idi
Anlattıkları pek idi
Dağ bülbülü Toktogul
Ceñicok ile Kalıgul
Kalık, Barpı, Osmonkul
Sayar olsam çok daha
Bunca sözüm tam ola
Görklü sözden başlayayım
Güzelleri anlatayım
Her evde bir peri var
Bal gibi tatlı dili var
Beli ince, boto göz
Bulamazsın diyecek söz
Sevdası zordur kızların
Çekemezsin nazların
Mum gibi yanıp gidersin
Delice sevip gidersin
Bu sevdanın yüzünden
Ayılamazsın ağrıdan
Olcabay ile Kişimcan
Kurban oldu bu dertten
Sözü biraz burayım
Tabiatını anlatayım
Temiz hava, suyundan
Isık Göl’ün kuğusundan
Meyve, yemiş bol olur
Dağ eteği yol olur
Talas, Narın, Bişkek’ten
Bereket girer eşikten
Beşparmak’ın yiyende
Ak kımızın içende
Bozüyün içi şay olur
Yoksul gelse bay olur
Batken, Oş’u görmesen
Arzun kalır dünyadan
Tandır samsa, aşı var
Ulusu var, yaşı var
Süleyman Dağ, Arslanbap
Ne düşünsen eyle talep
Özgen özge şehir imiş
Minare ile Medrese
Şu yerde var imiş
Bilmek istersen diyeyim
Pirinç al atayın
Alemde yok böylesi
Sonra iç yeşil çayı
Az daha yürüsen varırsın
Celalabat’ı bulursun
Kurmanbek’in destanın
Şu yerden dinlersin
Eli yardımsever, ak gönül
Cana yakın, şirin dil
Meyiz , elma, cevizden
Ziyafet çeker gönülden
Yılkı kesip konuklar
Kursak doyar, can doyar
Dostluk etsen dost olur
Düşmanına düşman olur
Geldi sözün ayağı
Ayın, günün çerağı:
Düşüversin her daim
Saklayıp dursun Kuday’ım Sağlık ile sukûnet
Olup dursun her daim
Savaştan, kavga-dövüşten
Daha nice afetten
Uzak etsin Kuday’ım
Ulak oynayan yiğitler
Ak kalpaklı erenler
Atalar ile analar
Genç kızlar ile gelinler
Sizlere olsun Kuday yar!
Hepinizden razıyım
Razı olsun Kuday’ım.
Gider olsam ansızdan
Unutma beni Kırgızistan.
Tanrı Dağı’n burcunda
Birleşelim Kırgızistan
Otuz yıllık kutlamanda
Buluşalım Kırgızistan
Bir olmaya her daim
Çağrışalım Kırgızistan
Sonsuza dek kardeş çe
Antlaşalım Kırgızistan
Toprak ananın koynunda
Bir yaşayalım Kırgızistan

Kırk Yiğit/Kırk Çoro: Manas’ın kırk yiğidi.
Batır: Bahadır (baatır); yiğit, cesur.
Börü: Bozkurt
Tulpar: Mitolojik, soylu at cinsi.
Yel-maya/Cel-maya(celmayan): Yüğrük deve.
Boto: Deve yavrusu, daha çok gözleri tasvir için kullanılır.
Beşparmak: Hamur üstüne et parçaları ilave edilen yerel bir yemek türü.
Bozüy: Kırgız çadırı, otağ.
Şay: Mükemmel, kusursuz, enfes, dört dörtlük.
Tandır samsa: Tandırda yapılan etli börek türü.
Yaş/Caş: Kimi Türk Lehçelerinde caş /yaş, “genç, küçük” demektir.
Süleyman Dağ ve Arslanbap: Kırgızistan için önemli dini merkezlerdir.
Özgen: Türk Hakanlığı (Karahanlılar) devrinden kalma tarihi yapılarla ünlü Kırgızistan şehri.
Kürüç/Pirinç: Özgen’e mahsus kahve renkli bir pirinç çeşidi.
Atayin: Özellikle, bilhassa.
Meyiz: Kurutulmuş kara üzüm.
Yılkı/Cılkı: Kesimlik at. Günümüzde genellikle düğün ve yas merasimlerinde kesilir.
Kuday: Hüdâ/Tanrı.
Antlaş-: Ant kılmak, ant vermek.