Ülkesinden ayrılmak zorunda kalan Ukraynalılar: Geçici Koruma statüsü nedir?

Göç hareketliliklerinde birbirinden farklı pek çok statü bulunuyor. Son zamanlarda Ukrayna-Rusya savaşının ardından Ukraynalı savaş mağdurlarının statüleri geçici koruma olarak belirlendi.

Ne zaman bir göç hareketliliği gerçekleşse medyada “göçmen” haberleri peş peşe doğru olmayan kavramlarla yaygın şekilde yer buluyor. Şubat 2022’den bu yana Ukrayna’dan ayrılan insanlar da geçici koruma statüsünde bulunuyorlar. Göçmen olmak ve geçici koruma statüsü taşımak birbirinden oldukça farklıyken aynı zamanda sığınmacı ve mülteci kavramlarının da iyi ayırt edilmesi göç hareketliliği konusunda bilgi sahibi olmak için önem arz ediyor.

Devletler arasında ne zaman bir sıcak savaş gerçekleşse, bu savaş o topraklarda yaşayan masum insanların vatanlarını terk etmek zorunda kalmalarıyla sonuçlanıyor. Son yıllarda dünya üzerinde, doğu ve batı eksenlerinde savaş sebebiyle göç etmek zorunda kalan milyonlarca kitle olduğu biliniyor. Peki bu kitleler kim? Nereden geldikleri, neden geldikleri veya bunların birbirinden ayrımı niçin önemli?

BM (Birleşmiş Milletler); sebebi olsun veya olmasın, gönüllü ya da gönülsüz, düzenli/düzensiz göç yolları ile bir yıldan fazla, yabancı bir ülkede ikâmet eden bireyi, göçmen olarak tanımlamaktadır. Aslında göçmenler ülkesinde zulüm veya şiddet gören kişiler değildir, sadece daha iyi yaşam koşullarına erişmek için vatanından ayrılan kişi ve fertleri kapsar. Bu kapsamda, savaş nedeniyle vatanından ayrılmak zorunda olan Ukraynalıların göçmen statüsü taşımadıkları görülür. Göçmenlerin göç işlemleri; pasaport ve vize gibi işlemlere tabiidir. Bu nedenle bir ülkeye kaçak yollarla giriş yapanların o ülkede göçmen statüsünü taşıması mümkün değildir. Bu çerçevede, Türkiye’ye yasa dışı yollarla giren düzensiz göçmenleri örnek vermek mümkündür.

“Avrupa ülkelerinde” meydana gelen herhangi bir olay sebebiyle, kişinin ırkı, dini, siyasi düşüncesi ya da bir topluluğa bağlılığı nedeni ile zulme uğrayacağından korkması sebebiyle vatanı dışında başka bir ülkede bulunan ve bulunduğu ülkenin korumasından faydalanamayan kişiye statü belirleme işlemi ardından, mülteci statüsünün verileceği belirtilmiştir. Mülteciler ayrıldıkları ülkeye geri dönebilirler ancak döndükleri ülkede yargılanır bu yüzden dolaylı olarak dönemezler ve dönememe sebepleri iltica ettikleri ülke tarafından tanınan bireylerdir. Ancak bu beyanda, Avrupa’da yaşanan olaylar nedeniyle ibaresi açıkça ifade edilmiştir. Dolayısıyla mülteciler, yalnızca Avrupa’dan gelebilir. Bu durumda Türkiye’ye Suriye’den gelen insanları mülteci kabul etmek imkansızdır.

Sığınmacı; ülkesindeki zulümden veya zarardan korunmak amacıyla, başka bir ülkede güvenlik arayışında olan ve ulusal ya da uluslararası protokoller kapsamında mültecilik statüsüne ilişkin başvurusunun sonucunu bekleyen kişidir. Bu başvurunun sonucunu alana kadar statüsü sığınmacı olamaz. Olumsuz bir karar verilirse sığınmacı kişiler ülkeden ayrılmak zorunda kalırlar. Bu kişiler kanuna aykırı veya düzensiz bir eylemde bulunan sıradan bir yabancı gibi ülkeden sınır dışı edilebilirler. Sığınmacı kavramı da hukuken statü bulamaz, yalnızca kendisine koruma arayan kişi kapsamına girer.

Silahlı çatışmalar ve ağır insan hakları ihlalleri olduğu durumlarda, insanlar kitleler halinde sınır ötesi göç hareketlerine dahil olur. İnsanlar, bu sınır ötesi göç durumunda da diğer ülkelerden sığınma talep edeceklerdir. Bu durumda olan kişilere "geçici koruma altında olan, geçici sığınmacı" statüsü verilir.

Milletlerarası mülteci hukukuna ilişkin temel metinler olan 1951 Cenevre Sözleşmesi ve 1967 Protokolü iç savaş kaynaklı yer değiştirme veya kitleler halinde sığınma arama konularında bir düzenleme öngörmemektedir. Mülteci koruma sisteminde yer almayan bu hususlara "boşluklara" ilişkin olarak getirilen çözümlerden biri “geçici koruma” statüsüdür.

Geçici koruma statüsü, büyük bir insan hakları ihlali kriziyle ülkesinden ayrılmak zorunda olan ve geri dönemeyen kişilere uygulanacaktır. Statünün önemi aciliyetine dayanmaktadır. Kitleler halinde acilen korunma talep eden yabancıları korumak adına getirilmiş bir düzenlemedir.

Devletlerin sığınmacı yerine geçici koruma altında bu insanları kabul etme sebepleri genel anlamda; kitleyi oluşturan kişilerin hayati tehlike yaşamaları ve mülteci tanımında yer almayan sebeplere dayanmamaları olabilmektedir. Aynı zamanda kitlelerin tek tek değerlendirilmeleri de mümkün olmayacağı için mülteci tanımlaması da yapılamamaktadır. Bu yüzden geçici korumaya tabii tutulurlar.

Göç terimleri detaylı olarak incelendiğinde Ukrayna vatandaşlarının göç etmeleri halinde, geçici koruma statüsüne tabii oldukları görülmektedir. Peki bu statüden kimler yararlanacaktır?

-24 Şubat 2022 Rusya’nın toprak gaspına başladığı tarih itibariyle ve o tarihteki durum nedeniyle ülkelerine dönemeyenler;

-Ukrayna'da ikamet eden Ukrayna vatandaşları;

-Ukrayna'da yasal olarak ikamet eden üçüncü ülke vatandaşları.