Vefatının 51. yılında büyük tarihçi ve fikir adamı Zeki Velidi Togan

Başkurt tarihçi ve fikir adamı Zeki Velidi Togan, 26 Temmuz 1970 yılında İstanbul’da hayata gözlerini yumdu. Vefatından yarım asır geçmesine rağmen bıraktığı miras bugün hala silinmedi.

Zeki Velidi Togan, İdil Ural coğrafyasında Tatar ve Başkurt halklarının yoğun olarak yaşadığı bir bölgede dünyaya geldi. 1890 yılında Başkurt bir ailede, İsterlitamak şehrinin Közen köyünde dünyaya gelen Togan, küçüklüğünde Arapça ve Farsça üzerine inşa edilen klasik bir eğitim aldı. 1908 yılına gelindiğinde ise Zeki Velidi Togan, ailesine haber vermeden eğitim arzusu ile Tataristan’ın Kazan şehrine geldi. Kazan’da Türk tarihi ve edebiyatı üzerine yetkinlik kazandı. Yayınladığı “Türk ve Tatar Tarihi” ona daha 1911 yılında akademik bir ün sağladı.

1913’te Türkistan yolculuğuna çıkan Zeki Velidi Togan, Fergana bölgesinde Kutadgu Bilig’in 11. yüzyıla ait el yazması bir nüshasını buldu. Akademik alanda çok hızlı bir yükseliş yaşayan Zeki Velidi Togan, siyasi alanda da kendi halkının temsilcisi oldu. Duma’da Ufa Başkurt Müslümanlarının temsilcisi olarak yer aldı.

Bolşevik Devrimi’nin patlak vermesinden sonra ortaya çıkan iktidar boşluğu ve kaos ortamında 29 Kasım 1917’de Başkurtistan’ın bağımsızlığını ilan etti. Zeki Velidi Togan, Cumhurbaşkanı olarak seçildi. Ancak Başkurtistan girişimi sadece 3 ay içerisinde Bolşeviklerin Orenburg’u işgal etmesi ile sonlandı. Zeki Velidi Togan ilk olarak hapse atıldı ancak daha sonra kaçmayı başardı. Zeki Velidi, 1920li yılların başında Basmacı Hareketi ile Ruslara karşı mücadele içerisinde bulundu.

Parlak akademik kariyeri nedeniyle Avrupa’nın büyük üniversitelerinin kapıları Zeki Velidi Togan’a açık olsa da o soydaşı olan Türkiye’yi seçti. 1925’te Türkiye’de Milli Eğitim Bakanlığı’nda tercüme ofisinde görev aldı. Çeşitli üniversitelerin Türkoloji sahasındaki kaynak yetersizliğine çözümler üretti. 1939 yılında İstanbul Üniversitesi, Genel Türk Tarihi Kürsüsü’nü kurdu. 1970 yılında İstanbul’da hayata veda etti. Zeki Velidi Togan’ın birçok eseri hala Genel Türk Tarihi alanında birincil kaynak olarak kullanılmaktadır. İslam öncesi Türk tarihi alanında bilimsel olarak akla gelen ilk öncülerdendir.