Kadim tat, yaşayan gelenek: Aşure kazanları Ankara'da kaynadı
İslam dünyasında muharrem ayının onuncu günü olarak bilinen Aşure Günü, bu yıl da çeşitli etkinliklerle ve aşure ikramlarıyla kutlanıyor. İnanç, tarih ve kültürel mirasın iç içe geçtiği bu özel gün; hem şükrün hem de toplumsal dayanışmanın simgesi olarak görülüyor. Her yıl olduğu gibi bu yıl da Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi (AHBVÜ) Türk Halk Bilimi Uygulama ve Araştırma Merkezine (THBMER) bağlı Ankara Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesinde 5 Temmuz 2025 tarihinde düzenlenen Aşure Günü etkinliği, inançla harmanlanan kadim bir geleneği yaşatırken ziyaretçilere paylaşım ve birlik duygusunu da yeniden hatırlattı.
Somut olmayan kültürel mirasın sadece sözlü aktarım değil, yaşatarak gelecek kuşaklara aktarılacağı vurgulanan etkinlikte, aşure ikramı yapıldı. Katılımcılar, kazanlarda kaynatılan aşureleri müze avlusunda hep birlikte tatma imkânı buldu. Etkinlik, her yaştan ziyaretçinin yoğun ilgisiyle karşılandı.
MEDDAH GÖKHAN ÖZKAL’DAN NUH TUFANI ANLATISI
Etkinlik kapsamında, aşurenin tarihçesi ve kültürel anlamı üzerine bir anlatım yapıldı.
Meddah Gökhan Özkal’dan tarafından yapılan Nuh Tufanı anlatısında, aşurenin Hazreti Nuh’tan Kerbela’ya uzanan çok katmanlı tarihine değinerek, bugünün hem bir şükür hem de bir yas günü olduğunun altını çizdi.
Meddah Özkal, geleneğin ortaya çıkış hikâyesini şu şekilde anlattı:
"Aşure kelimesi, Arapça ‘on’ anlamına gelen ‘aşere’ kökünden gelir. Muharrem ayının onuncu günü, yani ‘Aşure Günü’ olarak anılır. Bugünün en bilinen hikâyesi, Hazreti Nuh’un tufandan sonra gemisinin Cudi Dağı’na oturduğu gün olmasıdır.
Rivayete göre, Hazreti Nuh yaklaşık 950 yıl boyunca toplumunu Allah’a inanmaya davet eder. Ancak çok az kişi inanır. Nihayetinde Allah’ın emriyle bir gemi inşa eder. İnananlar ve her canlı türünden birer çift bu gemiye alınır. Ardından büyük tufan başlar: yerden sular fışkırır, gökten yağmurlar yağar. Tufan 6 ay sürer. Allah’ın ‘Yeryüzüne suyunu çek, göğe de suyunu tut’ emriyle tufan sona erer ve gemi 10 Muharrem’de Cudi Dağı’na oturur.
Gemide kalan az miktardaki ceviz, fındık, bakliyat gibi yiyeceklerle bir yemek yapılır. İşte bu karışım, bugünkü anlamıyla aşurenin temelidir. O gün aynı zamanda oruçla geçirilmiştir. Bu nedenle o gün, hem şükür hem de paylaşma günü olarak kabul edilir.
Ayrıca 10 Muharrem’de başka önemli olayların da yaşandığına inanılır. Öyle ki bugünün, Hz. Musa’nın Kızıldeniz’i yararak İsrailoğulları’nı Firavun’dan kurtardığı gün, Hz. Musa’nın doğduğu gün, Hz. Eyüp’ün hastalığından kurtulduğu gün ve Hz. Yunus’un balığın karnından kurtulduğu gün olduğuna dair rivayetler vardır.
Ancak 10 Muharrem, İslam tarihinde başka bir yönüyle de derin bir hüzün günüdür. Hz. Hüseyin’in ve ailesinin Kerbela’da şehit edilmesi, bugünü aynı zamanda bir matem günü hâline getirmiştir."
BİR KAZANDA BİNBİR TAT
AHBVÜ Türk Halk Bilimi üçüncü sınıf öğrencisi ve Müze Rehberi Sunay Keser, aşure yapımının geleneksel kodlarını Kırım Haber Ajansına (QHA) anlattı. Keser, aşurenin hem İslam geleneği hem de toplumsal hafızadaki yerine değinerek, “Aşure bizim memlekette en özel tatlıdır. Kurban kesildikten sonra mutlaka yapılır, çünkü bu bir şükür yemeğidir. Bir yandan Nuh Peygamber’in gemisinde kalan bakliyatlarla yapılan ilk çorbayı temsil eder. Bir yandan da Kerbela’da yaşanan büyük acının hatırasıdır. Ayrıca Alevi yurttaşlarımız için de Muharrem orucu sonrası yapılan önemli bir ibadettir.” ifadelerini kullandı.
Keser, sadece tarifin değil, yapılan duaların da bu geleneğin önemli bir parçası olduğunu ifade etti. Aşure yaparken besmeleyle işe başladığını, Fatiha ve üç İhlas okuyarak dua ettiğini belirten Keser, “Tencerenin başına geçip duamı ederim. Allah'ım bu aşure bereketli olsun, kim tattıysa doyasıya yesin, beni mahcup etme, diye niyet ederim. Aklıma geldikçe karıştırırken de dua ederim. Gerçekten o bereketi hissedersiniz. Bugün de öyle oldu; kazan doldu, dağıttıkça bitti sanıyordum ama hiç bitmedi.” dedi.
GELENEKTEN GELEN TARİFLE AŞURE
Sunay Keser, aşure yapımında malzeme seçiminden pişirme sürecine kadar her aşamayı özenle yürüttüğünü anlattı. Ayrıca Keser, aşurelik buğday (yerel tabirle “düğür”), nohut, kuru fasulye, bir miktar pirinç (kıvam vermesi için), çekirdeksiz kuru üzüm, kuru kayısı, incir, portakal kabuğu, karanfil, toz şeker, ceviz ve fındık (hem içine hem süsleme için) şeklinde aşurenin temel malzemelerini sıraladı.
Malzemelerin bir gece önceden ayrı ayrı yıkanıp suda bekletilmesi gerektiğini vurgulayan Keser, özellikle üzüm gibi çabuk pişen malzemelerin sabah hazırlanmasını tavsiye etti.
Aşurenin pişirme aşaması ise büyük bir dikkat istiyor. Önce buğday, ardından nohut ve fasulye tencereye alınarak sırayla haşlanıyor. Kuru meyveler ve şeker birkaç taşım kaynadıktan sonra ekleniyor. Ceviz ve fındık da hem içine hem de üzerine serpiştiriliyor.
“En güzel kıvamı yakalamak için çok kısık ateşte 3-4 saat boyunca kaynatmak gerekiyor.” diyen Keser, “Altını yakmadan, sabırla pişirince hem kıvamı hem tadı tam yerinde oluyor. Meyveler ve bakliyatlar kendi şekerini veriyor, bu da aşurenin doğallığını koruyor.” ifadelerini kullandı.
AŞURE BEREKETİ KAPI KAPI PAYLAŞILDI
Etkinlikte aynı zamanda pişirilen aşure, komşulara dağıtıldı. Komşuların kapıları tek tek çalınarak dağıtılan aşure, yüzyıllardır süregelen bu kadim geleneğin bugün hâlâ canlı bir şekilde yaşatıldığını gösterdi.
Ankara Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesinde düzenlenen Aşure Günü’nde kazanlarda kaynayan aşure vesilesiyle buluşan insanlar, bu kadim geleneğin asıl lezzetinin paylaşmak olduğunu bir kez daha hatırladı.
