Ankara'da Rus dezenformasyonu ve propagandası konuşuldu
Mustafa KOÇYEGİT
QHA Ankara
Ukrayna'nın Ankara Büyükelçiliği ve Ankara Ukrayna Derneği tarafından, 27 Haziran 2024 tarihinde Assembly One Tower'da gazetecilere yönelik olarak "Hibrit Savaşta Dezenformasyonun Zorlukları ve Bunlara Karşı Mücadele: Ukrayna Örneği" konulu çalıştay tertip edildi.
Uluslararası Doğruluk Kontrolü Ağı (IFCN) üyesi ve Ukrayna’nın önde gelen teyitçi kuruluşu StopFake ile iş birliği içerisinde gerçekleşen programda, Rus propagandasının ana mekanizmaları, söylentiler ve komplo teorilerinin kullanılmasıyla yapılan dezenformasyon, Türkiye’de Ukrayna ile ilgili yapılan Rus propagandası, Kremlin’in 2014 yılından bu yana yürüttüğü propaganda söylemleri ve bunların zaman içerisindeki değişimi ile Rusya’nın Kırım ile ilgili ana söylemleri ele alındı.
Ukrayna'nın Ankara Büyükelçisi Vasıl Bodnar ve Ankara Ukrayna Derneği Başkanı İrına Ambarkütükoğlu'nun katıldığı etkinliğe çok sayıda gazeteci ilgi gösterdi.
Rus propanga mekanizmasının nasıl çalıştığı, amaçları ve ortaya çıkardığı dezenformasyonun tüm ayrıntılarıyla incelendiği çalıştayda, Kırım Tatar Milli Meclisi (KTMM) Üyesi ve İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Gayana Yüksel, StopFake fact-checker ve politik analist Marianna Prısyajnyuk (Prysyazhnyuk), StopFake fact-checker ve medya analisti Oksana Polulyah (Poluliakh) ile StopFake gazetecisi ve medya eğitmeni Olga Yurkova konuşmacı olarak yer alırken, programın moderatörlüğünü Ukrayna Ulusal Haber Ajansı Ukrinform Türkiye Muhabiri Olga Budnık yaptı.
"RUSYA GERÇEKLERİ ÖLDÜRÜP YALANLARI DOĞURDU"
Çalıştayın açılış konuşmasını gerçekleştiren Ukrayna'nın Ankara Büyükelçisi Vasıl Bodnar, programın konusunun oldukça önemli olduğunu belirterek başladığı konuşmasında, "Rus propagandası Ukrayna'ya karşı çok farklı bir dezenformasyon yaptı. Rusya bizi tanklardan önce bilgiyle vurdu. Çok fazla manipülasyon yapıldı. Rusya Ukrayna'ya karşı çok fazla gerçeği yıktı ve sonra kendi oluşturduğu dezenformasyon silahıyla Ukrayna'yı vurmaya başladı." dedi.
Savaşın en önemli silahının Rusya'nın Ukrayna'ya karşı uyguladığı dezenformasyon olduğunun altını çizen Büyükelçi Bodnar, "Yalan haberler gerçek silahlardan daha öldürücü oldu. Adeta insanları öldürmenin başka bir şekli olarak ortaya çıktı. Rusya gerçekleri öldürüp yalanları doğurdu." şeklinde konuştu.
Bodnar, Rus dezenformasyonunun sadece Ukrayna için değil tüm dünya için tehlikeli olduğunu vurgularak, "Türkiye için de ayrı bir tehdit oluşturuyor çünkü Rusya haber kaynaklarını kullanarak Türkiye'yi yanlış yönlendiriyor. O yüzden biz propanga ve dezenformasyonun ne olduğunu çok iyi anlayıp ona karşı mücadele etmeyi öğrenmeliyiz." ifadelerini kullandı.
Ukrayna Derneği Başkanı İrına Ambarkütükoğlu ise, Rus propagandasına karşı mücadele etmenin çok önemli olduğunu kaydederek, son dönem içerisinde Rusya'nın özellikle Karadeniz ve Türkiye üzerinde yürüttüğü faaliyetlerini artırdığını söyledi.
"PROPAGANDA 3 KİŞİYİ, 3 MİLYON KİŞİ OLARAK SUNABİLİR"
StopFake fact-checker ve politik analist Marianna Prısyajnyuk (Prysyazhnyuk) katılımcılara yaptığı sunumunda, Rusya'nın dezenformasyonu özellikle topyekûn savaş sonrasında en güçlü şekilde kullandığını belirterek, StopFake olarak 2014 yılında Kırım'ın işgal edilmesinden sonra harekete geçtiklerini kaydetti.
"Rus propagandasını o dönem hissettik. Her türlü propagandaya karşı durmaya çalıştık." diye konuşan Prısyajnyuk, süreç içerisinde 6 binden fazla yalan haber tespit ettiklerini kaydetti.
Rusya'nın yürüttüğü dezenformasyonun, sırasıyla en fazla Polonya, Almanya, Birleşik Krallık, Fransa ve İtalya'ya yönelik olduğunu tespit ettiklerini açıklayan Prısyajnyuk, Rus propagandasına dair örnekleri paylaştı.
Ukrayna'ya karşı yapılan dezenformasyon çalışmalarında, savaş sebebiyle Avrupa'ya göç etmek zorunda olan kadın ve çocukların hedef alınarak, Ukraynalıları itibarsızlatırmayı amaçladıklarını ve bu yolla nihai olarak Ukrayna için toplanan yardımların engellenmesini hedeflediklerini söyleyen Prısyajnyuk, yine aynı grubun çok farklı bir şekilde, savaş dolayısıyla değil Ukrayna'daki sözde diktatör yönetimden kaçtığı algısının oluşması için uygulanan çalışmalardan örnekler sundu.
Prısyajnyuk, Rus propagandasının öne çıkan konu başlıklarının, Ukrayna'nın başarız bir devlet olarak sunulması, Ukrayna'nın bir nazi devleti olduğunun ileri sürülmesi, Ukrayna'nın Batılı devletlerin kontrolü altında olduğu, AB ve Batı ülkelerinin saldırgan bir tutum takındığı, Ukrayna'ya gelecek yardımların kesileceği, Ukrayna'nın hiçbir zaman AB'ye giremeyeceği şeklinde olduğunu belirtti.
Prısyajnyuk, 2014 yılında Kırım'ın işgali sonrasında yürülen bir dezenformasyon çalışmasını şu şekilde anlattı:
Şöyle bir yalan haber çıkmıştı: Kırım'ın işgalinden sonra Ukraynalılar toplu bir şekilde Rusya'ya göç ediyor.
Ukrayna'nın doğusundaki Donbas'ta yaşanan olaylar ortaya çıkmadan, bir ön propaganda olarak ortaya atılan bu haber, bizim için çok garipti. Ukrayna'da yaşanan bir nüfus hareketliliği yokken ortaya çıkan bu haberi araştırdığımızda, haberin ilk olarak bir Rus kaynağında yer aldığını tespit ettik. Haberde atıf olarak Rusya Federasyonu Göç Ajansının belirtilmesi ve Ukrayna'nın devlet kurumlarından söz konusu bilginin doğrulanmaması sebebiyle kuruma ulaştık. Göç Ajansının bize verdiği cevap, evet sınırdan 2-3 kişi geçti şeklinde oldu. Yani, 2-3 kişi sınırı geçti diye 'Ukraynalılar Ukrayna'yı toplu bir şekilde terk edip Rusya'ya taşınıyor' yalan haberi ortaya atılmıştı. Bu örnek aslında net bir şekilde şunu gösteriyor; propaganda 3 kişiyi, yanına altı tane sıfır ekleyip 3 milyon kişi olarak sunabilir.
KTMM ÜYESİ YÜKSEL, RUS PROPAGANDACILARI İFŞA ETTİ
KTMM Üyesi Doç. Dr. Gayana Yüksel, kendisinin Kırım Tatarı olduğunu ve 2014 yılında Kırım'ın Rusya tarafından işgal edilmesi sonrasında Kırım'ı terk etmek zorunda kaldığını belirterek başladığı sunumunda, Türkiye'de yürütülen Rus propagandasının aktörlerini isim isim deşifre etti.
"Türkiye'de Rus propagandası net ve açık bir şekilde yapılıyor" diyen Doç. Dr. Yüksel, bunu yürüten medya kuruluşları ile basın mensuplarının gazetecilik ilkelerini ihlâl ederek yaptını vurguladı.
Rusya'nın yanında pozisyon alıp, Ukrayna aleyhinde yalan haber yapan gazetecilerin medya organlarında çıkan haberlerinden örnekler gösteren KTMM Üyesi, "Rus propagandasının çok güçlü olduğunu biliyoruz" dedi.
Rusya'nın propaganda ve dezenformasyon çalışmalarına 2022 ya da 2014 yıllarında başlamadığına dikkat çeken Doç. Dr. Yüksel, "Rus İmparatorluğu döneminden bu yana çok önem verdikleri bir sahadır. Buna inanılmaz bir şekilde önem verirler ve büyük bütçeler ayırırlar. Kesinlikle hafife almamak gerekiyor." ifadelerini kullandı.
Ukrayna'ya yönelik olarak yürütülen Rus propagandasını değerlendiren Doç. Dr. Yüksel, "Ukrayna'yı bağımsız bir devlet olarak görmüyorlar. Ukrayna'nın var olduğunu kabul etmek istemiyorlar." tespitinde bulundu. Ukrayna'nın bağımsızlığının kabul edilmemesini ana fikir olarak kabul eden Rusya'nın, farklı sözler, çeşitli kavramlar ve değişik formatlarla Türk medyasında propaganda gerçekleştirdiğine işaret etti.
Ukrayna ordusuna bağlı Azov Taburuna yönelik olarak dezenformasyon içerikli haberlere de değinen Yüksel, "Kan içiyorlar, çocukları yiyorlar gibi komik söylemlerle bu insanları kötü şekilde göstermeye çalışıyorlar" şeklinde konuştu. KTMM Üyesi, anlatılanların aksine Azov Taburunun vatansever Ukrayna vatandaşlarından oluştuğunun altını çizerek, "Ukrayna ayaktaysa bu gibi gençler sayesindedir." diye konuştu.
Türkiye'de yürütülen Rus faaliyetlerinin sadece medya alanıyla sınırlı olmadını belirten Doç. Dr. Yüksel, Rusya'nın 2. Dünya Savaşı'na ithafen kutladığı Zafer Bayramı çerçevesinde gerçekleştirilen ve "Ölümsüz Alay" ismini verdikleri yürüyüşlerin Antalya'da yapıldığına dikkat çekti.
SÖYLENTİLER NE GİBİ SONUÇLAR DOĞURUYOR?
StopFake gazetecisi ve medya eğitmeni Olga Yurkova ise söylentilerin ve komplo teorilerinin ne gibi etkiler yarattığını; kendi bilimsel çalışması üzerinden anlattı. Yurkova, 2022 ve 2023 yılları özelinde Ukrayna'daki savaş çevresinde oluşan söylentilere yönelik yaptığı çalışmasında, temel olarak insanların aklına gelen ilk söylenti neydi ve bu söylentilere yönelik tutumları ve düşünceleri nelerdir sorusunu incelediğini kaydetti.
Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik olarak yürüttüğü topyekûn saldırı ve işgal girişimi sonrasında sosyal medya sayfalarında yer alan 670 söylentiyi araştırdığını ve incelediği belirten Olga Yurkova, şu şekilde konuştu:
İlk olarak, savaş zamanı özellikle asimetrik yani birleştirici komplo teorileri ve söylentilerinin rağbet gördüğünü söyleyebiliriz. Çünkü insanlar savaş psikolojisi içerisinde 'sizin' ve 'bizim' ayrımı yapmaya çok müsait. İkincisi olarak, savaş zamanı her zaman enformasyon eksikliği ve bir belirsizlik durumu varken, söylentiler veya büyük resmi aktarma iddiaları insanları daha çok birleştiriyor. Söylentilerin bir diğer rolü de sosyal kontrol. Bunu şöyle açıklayabiliriz; biliyorsunuz savaştaki her hükûmet gibi, Ukrayna'daki hükûmet de bir itibar mücadelesi veriyor. Özellikle savaş zamanı insanlar daha çok kısıtlandığı için toplum söylentileri bir baskı aracı olarak hükûmete karşı kullanılıyor. Hatta bu söylentiler Ukrayna'da bazı önemli mevkilerde somut değişikliklere bile yol açtı. Örnek vermek gerekirse savaş zamanı en önemli bakanlık Savunma Bakanlığıdır. Ukrayna'nın eski Savunma Bakanı görevdeyken halk arasında kendisinin yolsuzluğa karıştığı gündeme geldi. Bu durum sadece söylemden ibaretken hükûmet kendisini görevden aldı ve yerine başka birisini getirdi. Aslında halk, söylentilerinin gücüyle kabinede bir değişiklik yaptı.
"RUS TOPLUMU KIRIM'IN İŞGALİNE HAZIRLANDI"
StopFake fact-checker ve medya analisti Oksana Polulyah'ın gerçekleştirdi sunumda Rus propagandasının anahtarları konusu gündeme taşındı.
Oksana Polulyah, Rusya'nın diğer ülkelere yönelik propaganda faaliyeti yürüttüğü gibi kendi ülkesinde de çalışmalar gerçekleştirdiğini belirterek, "Örneğin Rus propagandası, Kırım'ın işgalinden önce Kırım'ın işgalinin daha kolay bir şekilde kabullenilmesi için Rus toplumunu daha önceden hazırlamıştı." şeklinde konuştu.
Kırım'ın işgali sonrasında yapılan haberi aktaran Polulyah, konuşmasını şu cümlelerle sürdürdü:
Bu işgali hukukî bir alana taşımak ve başta Batı ülkeleri olmak üzere herhangi bir toplumda kabullendirmek için çok sayıda siyasi amaçlı yalan haberler yapılmıştı. Hem Ukrayna'da hem başka ülkelerde kendileri tarafından üretilen yalan haberlerle bilgi alanını doldurmaya çalışıyorlardı. Örneğin Ukrayna'da IŞİD'in tatbikat yaptığı ya da orada diğer radikal İslam örgütlerinin bulunduğu gibi yalan haberleri servis ediyorlardı.
Rusya'nın Kırım'ın işgalini meşrulaştırma konusunda hâlâ çalışmalarına devam ettiğini söyleyen Polulyah, "Örneğin ilk olarak, Kırım'da yaşayan halkın Rusya'yı zaten istediği ve desteklediği, Rusya'nın gelişi sonrasında bunu memnuniyetle karşıladıkları gibi haberler yayıldı. İkinci olarak ise, Rusya'nın Kırım'ı işgal etmediği, zaten her zaman Rusya'ya ait olduğu gibi yalan tezlerle tarihi de gerçek olmayan bir şekilde anlatmaya başladılar. Üçüncüsü Rusya, birçok ülkeden sözde heyetlerin Kırım'a gelişini organize etti." ifadelerini kullandı.
Kırım'ın işgali konusunda Rus toplumuna yönelik olarak yürütülen propagandaya da değinen Polulyah, Rusya Savunma Bakanlığı tarafından üzerinde "Kırım'ın geri kazanılması anısına" yazılı bir demir para basıldığını aktardı. Para üzerinde Rusya'ya ait sembollerin ve Rusya'nın Kırım üzerinde zaferini simgeleyen bazı yazıların bulunduğa dikkat çeken Polulyah, "Bu şekilde Rusya kendi halkına Kırım'ın geri kazanılmasını kutlamayı teklif ediyordu." dedi.
Rusya tarafından üretilen yalan haberlerin bir diğer hedefinin ise Kırım Tatarları olduğunu belirten Polulyah, "Kırım'da işgale karşı duruşlarını en net şekilde ortaya koyan Kırım Tatarları, Rusya'nın planlarını gerçekleştirmek için en büyük engeli oluşturuyorlardı. Bu nedenle Kırım Tatar halkının millî lideri Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu'nu hedef alarak hakkında yalan haberler yapıldı. Örneğin Kırımoğlu'nun Sovyet döneminde tecavüz suçuyla hapishaneye alındığı tarzında yalan haberler çıkmaya başladı. Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu'nun o dönemde neden hapise atıldığını hepimiz biliyorduk. Kırımoğlu SSCB döneminde de Kırım için mücadele ediyordu ve tamamen siyasi duruşu sebebiyle, siyasi mahkum olarak Sibirya'ya gönderilmişti. 2014 yılından sonra da prensip duruşunu ortaya koymuştu. Biz, Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu'nun Sovyetler Birliği döneminde hapishaneye alınması hakkındaki tüm belgeleri toplayarak yayımladık. Bu haberi bu şekilde yalanladık." diye konuştu.
