Kazakistan'daki hükumet karşıtı protestoların yıl dönümü
Kazakistan'ın Mangıstav Eyaletinde 2 Ocak 2022 tarihinde başlayan akaryakıt fiyatlarındaki artan zam nedeniyle başlayan protestolar ülke geneline yayıldı. Hükumetin, tavan fiyatı kaldırmasıyla yükselen fiyatlar halkı sokağa döktü. 4 Ocak'ta ülkenin en büyük şehri Almata'da da başlayan gösteriler, ülke genelinde hükumet karşıtı protestolara dönüştü. Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, protestocuları itidale çağırdı ve Almata ve Mangıstav'da olağanüstü hal ilan etti.
Kazakistan'da 2022 Ocak ayının başından itibaren yaşanan "Kanlı Kantar" Olayları olarak da anılan protestoların üzerinden bir yıl geçti. Kırım Haber Ajansı, Kazakistan'da hükumet karşıtı protestolara sahne olan olayların 1. yılında yaşananları derledi.
Kazakistan, 19 milyonluk nüfusuyla, Batı Avrupa boyutunda yüz ölçümüne sahip bir ülke. Orta Asya'nın en büyük ülkesinden biri olan Kazakistan, coğrafyadaki en yoğun nüfusa sahip ikinci ülke. Nüfusun çoğunluğu Müslüman Kazaklar’dan oluşurken, nüfusun yüzde 20'sini Rus azınlık oluşturuyor.
Kazakistan petrol, doğal gaz, uranyum gibi doğal zenginlikleri ticari anlamda kullanarak zengin bir ülke haline geldi. Dünyadaki uranyum üretiminin yaklaşık yüzde 40'ını sağlayan Kazakistan, Sovyetler Birliği dağılırken mülkleri şahsına geçiren seçkinlerin önemli bir servet biriktirmesine yol açtı. Kazakistan, konumu itibarıyla belirleyici öneme sahip bir bölgede yer almaktadır. Kazakistan'ın çevresinde bulunan komşularının ekseriyeti, Sovyetler Birliği’nin yıkılmasının ardından bağımsızlıklarını kazandı.
Jeopolitik açıdan bakıldığında, Orta Asya belirleyici derecede önemli bir bölgede bulunurken, çevresinde Afganistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan bulunuyor. Afganistan dışındaki tüm bu devletler, Sovyetler Birliği'nin eski cumhuriyetleriydi ve dağılmasının ardından 1991'de bağımsızlıklarını kazandı. Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan bazı eski Sovyet devletlerinin arasında bir güvenlik paktı olan Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’nün (CSTO) üyeleridir.
NURSULTAN NAZARBAYEV DÖNEMİ
Kazakistan Cumhuriyeti'nin kuruluşunu takip eden yirmi yılda Nursultan Nazarbayev ülkeyi otokratik olarak yönetti. Kasım Cömert Tokayev de Nursultan Nazarbayev’in atadığı kişi olarak Kazakistan’ın başına geçti. Uzmanlar, Kazakistanı genellikle "istikrarlı bir otokrasi" olarak tanımlıyor.
Olayların başladığı 2 Ocak 2022’den itibaren protestolar, büyük siyasi değişiklik çağrılarını içerdi. Kazakistan'daki “Uyanın” aktivist grubundan Darhan Şapirov’a göre protestocular, gerçek siyasi reformlar ve adil seçimler istiyordu. The New York Times'a göre protestocular, Kazakistan’daki bölge yetkililerinin cumhurbaşkanı tarafından atanmak yerine doğrudan seçilmesini istedi.
KAZAKİSTAN’DA OLAYLAR NASIL BAŞLADI?
Mangıstav (Mangistau) Eyaletine bağlı Janaözen şehrinde 2 Ocak 2022’de halk gaz fiyatındaki artışı protesto etmek için yolları kapattı. Protestocular, bölge valisi Nurlan Nogayev ve Janaözen Belediye Başkanı Maksat İbagarov’u fiyatları sabitlemek, istikrara kavuşturmak ve akaryakıt kıtlığını önlemek için önlem almaya çağırdı.
Yüzlerce Janaözen sakini bir gecede toplandı ve kasaba meydanında kamp kurdu. Öğleden sonra, diğer sakinler kalabalığa katıldığında, yaklaşık bin kişi meydandaydı ve yerel liderlerin doğrudan seçilmesini talep ederek slogan attılar. Mangıstav Valisi, Janaözen Belediye Başkanı ve Kazakistan Gaz Rafinerisi Müdürü Nakbergen Tulepov, halka gaz fiyatını 85 ya da 90 tengeye düşürme sözü verdi.
KAZAKİSTAN HÜKUMETİNCE KOMİSYON KURULDU, GÜVENLİK ÖNLEMLERİ ARTIRILDI!
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev 3 Ocak’ta hükumete yasal alanda ekonomik dengeyi dikkate alarak Mangıstav Eyaletindeki durumu gözden geçirme talimatı verdi. Tokayev, göstericilere kamu düzenini bozmamaları çağrısında bulunurken vatandaşlarının yasalara uygun olarak yerel ve merkezi yönetime kendilerini açıkça ifade etme hakkına sahip olduklarını hatırlattı. Mangıstav’daki gelişmeleri incelemeleri için hükumet gözetiminde bir komisyon kuruldu. İlk defa 3 Ocak’ta Cumhuriyet Meydanı ve Astana Meydanı'nın kapatıldığı ve güvenlik görevlilerinin müdahale ettiği Astana, Aktöbe ve Almata şehirlerinden tutuklama haberleri gelmeye başladı. Kazakistan’ın diğer şehirlerinde, kamusal alanlarda polis sayısı arttı.
Aktau şehrinde bir grup protestocu, şehir belediyesinin önündeki İntimak Meydanı'na gelerek kamp için çadırlar kurdu. Akşam’a doğru 6 bin gösterici meydanda toplanmıştı. İntimak Meydanı'nda yaşanan protestolar büyürken diğer şehirlerden insanlar da meydana doğru harekete geçtiler. Protestoların büyüdüğü sırada Mangıstav Valisi Nurlan Nogaev mitingine gelerek Kazak hükumetinin gaz fiyatlarını düşürdüğünü, Kazakistan Rekabeti Koruma ve Geliştirme Dairesinin üreticilerle ilgili soruşturma başlattığını bildirdi. Nogaev, protestocuları kamu düzenini korumaya çağırdı ve yapıcı bir diyalog yürütmelerini söyledi.
ALMATA'DA GÜVENLİK GÜÇLERİ İLE PROTESTOCULAR ARASINDA ÇATIŞMA ÇIKTI
Bin kişi 4 Ocak 2022’de polis tarafından kuşatılan Almata'daki Cumhuriyet Meydanı'na doğru harekete geçti. Almata’da güvenlik güçlerinin protestocuları dağıtmak için ses bombası ve göz yaşartıcı gaz kullanması, protestocuların da kolluk kuvvetlerine ait araçlara zarar vermesiyle iki taraf arasında çatışma çıktı. 4 Ocak gecesi, Almata sokaklarında zırhlı askeri araçlar görüldü ve bunların protestocuları kovalayıp daha sonra kaçarken çekilmiş videoları sosyal ağlarda yayınlandı.
KAZAKİSTAN'DA OLAĞANÜSTÜ HAL İLAN EDİLDİ
Cumhurbaşkanı Tokayev, 4 Ocak’tan 5 Ocak’a geçilen gecede Mangıstav bölgesinde ve Almata şehrinde olağanüstü hal ilan edilmesine ilişkin bir kararname imzaladı. Tokayev, gaz fiyatları konusundaki rahatsızlıkları değerlendireceklerini söylerken, komisyon fiyat değişimini açıkladı. Ancak 5 Ocak gecesinde yaşanan internet kesintileri, 5 Ocak’ta Taldıkorgan şehrinde de protestolar başladı.
NAZARBAYEV GÜVENLİK KONSEYİ BAŞKANLIĞINDAN İSTİFA ETTİ
Almata Belediye Başkanı Bakıtcan Sağıntayev, 5 Ocak 2022’nin sabah saatlerinde halka şehirdeki durumun kontrol altında olduğunu duyurdu. Sağıntayev, bu açıklamayı yapsa da Almata’nın merkezinde Ulusal Muhafızlar ile protestocular arasında çatışma sesleri duyuluyordu. Cumhurbaşkanı Tokayev, hükumetin istifasını kabul etti. O günün ilerleyen saatlerinde bölgede bulunan medya kuruluşlarının muhabirleri, güvenlik güçlerinin protestocuları göz yaşartıcı gaz ve ses bombalarıyla dağıtmayı başaramaması üzerine binlerce protestocunun Almata şehir merkezine doğru yürüdüğünü bildirdi. 5 Ocak 2022’de akşam saatlerinde Tokayev, eski Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'in Kazakistan Güvenlik Konseyi başkanlığından istifa ettiğini ve Tokayev'in göreve başladığını duyurdu.
TOKAYEV MÜDAHALENİN SERT OLACAĞINI AÇIKLADI
Almata'da protestocular Cumhuriyet Meydanına vardıklarında Belediye Binası’nı bastı ve yaktı. Ulusal Güvenlik Komitesi binası da dahil olmak üzere protestocular tarafından ateşli silahlar ele geçirildi ve şehrin her yerine dağıtıldı. Almata Havaalanına taşan protestolar sonucunda, Almata Uluslararası Havalimanı’nda uçuş iptalleri ve rota değişiklikleri gerçekleşti. Hükumet, protestocuların beş uçağa el koyduğunu bildirdi. Havalanında çıkan çatışmalar sonucunda iki Kazak askerinin öldürüldüğü duyuruldu. Kazakistan İçişleri Bakanlığı, ülkenin güneyindeki Çimkent ve Taraz kentlerinde de hükumet binalarına saldırı düzenlendiğini açıkladı. 5 Ocak gününün ikinci yarısında Cumhurbaşkanı Tokayev, 19 Ocak'a kadar ülke çapında olağanüstü hal ilan etti. Tokayev, televizyonda yaptığı bir konuşmada, "Olabildiğince sert olmayı planlıyorum!” diyerek ve ülkeden kaçmaya niyeti olmadığını, protestocularla mücadele edeceğini söyledi. Akşam saatlerinde Almata'da silahlı göstericiler ve güvenlik güçleri arasında otomatik silah sesleri duyulunca anarşi patlak verdi. Almata'daki çeşitli devlet medya ajansı binaları yakıldı ve bankalar, alışveriş merkezleri hedef alınarak yağmalandı.
6 Ocak 2022’de Almata’da protestocular ile kolluk kuvvetleri arasındaki çatışma büyüdü. Protestocular tarafında ölü sayısı 100’e ulaşırken en az 12 polisin de öldürüldüğü bilgisi açıklandı. Kazakistan İçişleri Bakanlığı, ayaklanmalar sırasında 2 bin 298 kişinin tutuklandığını söyledi. Tokayev'in Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’nden resmi yardım talebinde bulunmasının ardından 6 Ocak sabahı, 3 bin Rus askeri Kazakistan'a girdi. Ermenistan, Belarus, Kırgızistan ve Tacikistan da Kazakistan’da asker konuşlandırdı.
KAZAKİSTAN ULUSAL GÜVENLİK KOMİTESİ'NİN GÖREVDEN ALINAN BAŞKANI VATANA İHANETTEN TUTUKLANDI
Kazakistan Ulusal Güvenlik Komitesi, kurumun görevden alınan eski başkanı Kerim Masimov’a vatana ihanet maddesi gereğince soruşturma başlatıldığı, soruşturmanın ardından 6 Ocak'ta tutuklandığı açıklandı. 7 Ocak 2022’de Tokayev, ülkenin tüm bölgelerinde düzenin tekrar tesis edildiğini vurgularken Kazak ordusuna protestoculara uyarı yapmadan ateş açmalarını emretti. Yaptığı konuşmanın ardından asker gönderdiği için Rusya'ya teşekkür etti.
Birkaç medya kaynağı, 7 Ocak 2022’de eski Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in ailesiyle birlikte ülkeyi terk ettiği iddia edildi. Ardından Nazarbayev’in sağlık sorunları nedeniyle ülkeyi terk ettiği söylendi. Nazarbayev, olayların ardından 19 Ocak 2022’de ülkeyi terk etmediğini açıkladı.
Kazakistan İçişleri Bakanlığı, isyanlarla ilgili 160'tan fazla insanın öldüğünü ve 5 binden fazla kişinin sorgulanmak üzere gözaltına alındığını doğruladı. 10 Ocak 2022’de Almata’da internet bağlantısı düzeldi. Tokayev 10 Ocak’ta protestoları darbe eylemi olarak nitelendirdi.
Hükumet yaptığı açıklamada, "hükumet binalarına ve güvenlik güçlerine saldıranlar arasında yabancı eğitimli İslamcı radikallerin olduğunu ve polisin o zamandan beri durumu kontrol altına almak için" yaklaşık 8 bin kişiyi gözaltına aldığını söyledi. 11 Ocak'ta Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’nün video konferans toplantısında yaptığı konuşmada Tokayev, Kazakistan'da düzenin artık sağlandığını ve protestoların durduğunu söyledi.
