Doğu Türkistan Milli Günü Haberleri - Son Dakika Doğu Türkistan Milli Günü Haber Güncel Gelişmeler

Doğu Türkistan Millî Günü başkentte yankı buldu: Anma toplantısı ve çalıştay düzenlendi

Uygur Akademisi Vakfı ve Doğu Türkistan Araştırmaları Vakfı, 12 Kasım 1933 Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti ve 12 Kasım 1944 Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin yıl dönümünde, "Doğu Türkistan Cumhuriyetlerini Anma Toplantısı" ile "Doğu Türkistan Çalıştayı-4" tertip etti. Çok sayıda politikacı, gazeteci, yazar ve STK (sivil toplum kuruluşu) temsilcisinin katıldığı program; başta Doğu Türkistan olmak üzere, Türkiye ve Türk dünyasında vatanı uğruna can vermiş şehitler için saygı duruşu, ardından İstiklâl Marşı ile Doğu Türkistan millî marşının okunmasıyla başladı. TÜRKİYE'DEKİ SİYASÎ PARTİLERDEN DOĞU TÜRKİSTAN'A TAM DESTEK Uygur Akademisi Vakfı Başkanı Abdülhamit Karahan ve Doğu Türkistan Araştırmaları Vakfı Başkanı Dr. Abdülkerim Buğra açılış konuşması yaptı. Açılış konuşmalarında, Doğu Türkistan Millî Günü'nün Türkiye'deki siyasî parti temsilcilerinin katılımıyla anılmasının Uygurlar açısından büyük bir önem taşıdığı vurgulandı. Türkiye'deki iktidar partisi ile muhalif partilerin Doğu Türkistan meselesinin Türkiye'nin millî meselesi olarak görmelerinin, Çin'in asimilasyon ve soykırım politikasına karşı cesur duruş sergilemelerinin ve Uygur Türklerinin haklı bağımsızlık mücadelesine destek vermelerinin önemine değinildi. MEDENİ VE ASİL BİR TÜRK KAVMİ: UYGURLAR Açılış konuşmalarının ardından Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) Bursa Milletvekili Osman Mesten, Türkiye'nin gücü yettiğince Uygur kardeşlerini desteklediğini, Uygurların medeni ve asil Türk kavmi olduğunu ifade etti. Ayrıca Türkiye Büyük Millet Meclisinde (TBMM) Özbekistan Dostluk Grubu Başkanlığı görevini yürüttüğünü belirten Mesten, Özbek ve Uygur Türklerinin kültürünü çok sevdiğini sözlerine ekledi. Mesten, Uygurların yaşadığı zorlukların hafifletilmesi için kendisinin ve partisinin tıpkı diğer zulüm altındaki Türk topluluklarına olduğu gibi yardımcı olmaya çalıştığını söyledi. MİLLÎ KİMLİĞİN ÖNEMİNE DİKKAT ÇEKTİ TBMM Yeni Yol Partisi Grup Başkanı Doç. Dr. Selçuk Özdağ, kendisinin ve partisinin Uygurların haklı mücadelesini desteklediğini, bu bağlamda mecliste çok kez konuşma gerçekleştirdiğini kaydetti. Dünya Uygur Kurultayı gibi teşkilatlarda Çin'e karşı yürütülen çalışmalara aktif olarak katıldığını ifade eden Özdağ, Uygurların Çin zulmüne karşı direniş göstermelerindeki en önemli rolün millî kimliği korumak olduğunun altını çizdi. TÜRKİYE UYGURLARIN YANINDA OLMAYA DEVAM EDECEK AK Parti Genel Merkezi Türk Devletleri ile İlişkiler Başkan Yardımcısı Dr. Reşide Yüksel ise Türk devletleri ile ilişkileri güçlendirmek adına hükûmetin özel bir başkanlık kurduğunu anımsatarak başladığı konuşmasında, Türk dünyasındaki mazlum soydaşlara, özellikle Uygurlara özel bir ilgi gösterildiğini, Türkiye'nin Uygur Türklerinin yanında olmaya devam edeceğini dile getirdi. Konuşmalar İYİ Parti eski Milletvekili Fahrettin Yokuş, Zafer Partisi Türk Dünyasından Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Eser Türkistanlı, Saka ve Türk Ocakları Genel Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Filiz Avşar ile devam etti. Konuşmacılar, Doğu Türkistan Millî Günü'nü anarak, Doğu Türkistan'ın yakın zamanda Çin zulmünden kurtarılmasını temenni etti. Türkiye'nin Uygurlar için bir umut kaynağı olduğu vurgulanan konuşmalarda, Uygurların umutsuzluğa kapılmaması gerektiği, Doğu Türkistan'ın bir gün mutlaka özgürlüğüne kavuşacağı belirtildi. Programın devamında Dünya Uygur Kurultayı Sözcüsü Prof. Dr. Erkin Emet, Doğu Türkistan Cumhuriyetleri'nin kuruluş süreçlerini, Çin’e karşı yürütülen savaşlarda millî ordunun kazandığı zaferler ve bu cumhuriyetlerin yıkılış nedenleri üzerine bir rapor sundu. 12 Kasım'ın Uygurların yeniden ayağa kalkarak, Çin işgalinden kurtulmaları ve bağımsız Doğu Türkistan devletini yeniden kurmaları için ilham kaynağı olduğunu aktaran Emet, Çin'in yakın gelecekte parçalanacağına, Uygurların kendi bağımsız devletlerinde özgür bir şekilde yaşayacaklarına inandığını vurguladı. Uygur Akademisi Vakfı Başkanı Abdülhamit Karahan, Uygurların tarihini, Doğu Türkistan’ın coğrafi, demografik ve ekonomik özelliklerini tanıtan, Çin’in Uygurlara karşı yürüttüğü asimilasyon ve soykırım politikalarını belgeleyen bir raporu katılımcılarla paylaştı. Uygurların yerleşik ilk Türkler olduğu, en erken medeniyet inşa eden Türk topluluğu olduğu belirtilen raporda Doğu Türkistan'ın coğrafî, tarihî, kültürel, yeraltı ve yerüstü zenginliklerine dikkat çekildi. Karahan, Türkiye’nin Doğu Türkistan meselesini kendi millî meselelerinden biri olarak görmesinin hem Türkiye’nin Çin karşısında güçlenmesine hem de Uygurların özgürlüğe daha çabuk ulaşmasına katkı sağlayacağını tarihî örneklerle aktardı. Toplantı, soru cevap ve tartışmalarla devam ederken, Doğu Türkistan'a yönelik bağımsızlık temennileri ve toplu fotoğraf çekimi ile sona erdi.

QHA muhabiri İHA'ya Doğu Türkistan Milli Günü'nü anlattı

Kırım Haber Ajansı (QHA) muhabiri Selahaddin Kaşgarlı, İhlas Haber Ajansına (İHA) Doğu Türkistan'da 1933 ve 1944 yıllarında kurulan iki cumhuriyeti anlattı. Doğu Türkistan’dan 2013 senesinde Türkiye’ye gelen Kaşgarlı, bu özel günün Türk ve İslam dünyası için büyük anlam taşıdığını belirterek, 1949 yılından beri bu günü buruk bir şekilde kutladıklarını ifade etti. Kaşgarlı, "Türk milletinin bağımsızlık, özgürlük ve boyunduruk altına girmemesi için verilen mücadelenin en büyük örneklerinden biri" olarak Doğu Türkistan'ın tarihini değerlendirdi. DOĞU TÜRKİSTAN CUMHURİYETİ'NİN TARİHİ ÖNEMİ Kaşgarlı, Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti'nin 1933 yılında kurulduğunu ancak ömrünün sadece 4 ay sürdüğünü hatırlatarak, bu cumhuriyetin Türk ve İslam devletleri için bir ilki temsil ettiğini belirtti. "İranlılar, tek İslam cumhuriyeti olduklarını söyleseler de, Türk ve İslam devleti olarak kurulan ilk devlet Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti’dir" diyen Kaşgarlı, Rusya ve Çin'in bu devletin varlığını kabul etmediklerini çünkü Türkistan'da bir devletin oluşmasının kendi topraklarındaki bağımsızlık hareketlerine ilham vereceğinden korktuklarını söyledi. ÇİN'İN DOĞU TÜRKİSTAN'A MÜDAHALESİ Kaşgarlı, 1944 yılında kurulan Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin 5 yıl boyunca varlık gösterdiğini ve Çin'in 1 Ekim 1949'da halk cumhuriyetini kurmasının ardından, Bölgeye Üretim ve İnşaat Kolordusunu gönderildiğini belirtti. "Doğu Türkistan topraklarının yüzde seksenlik kısmındaki arsalar ve tarlalar Çin’in elindeydi" diyen Kaşgarlı, bölgenin Çin'e bağlı olmasının, Doğu Türkistan halkı için büyük bir felaket olduğunu vurguladı. 12 KASIM'DA COŞKU Doğu Türkistan Milli Günü'nün her yıl 12 Kasım’da coşkuyla kutlandığını anlatan Kaşgarlı, ancak 1949 yılı sonrasında bu günün buruk geçtiğini ifade ederek, "Rahmetli dedem anlatırdı, bayraklarla milli marşlar söylenir, gençler öğüt alır, büyüklerden nasihatler işitirdi" dedi. Ayrıca bugünün Türkiye’de hala coşkulu bir şekilde kutlanmaya çalışıldığını ifade eden Kaşgarlı, vatanlarının işgalinden sonra, "12 Kasım her yıl, özgürlük mücadelesinin simgesi olsa da, bir kaybın ve hüzünlü bir geçmişin hatırlanması olarak da geçiyor" ifadelerini kullandı. DOĞU TÜRKİSTAN'IN BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİ Kaşgarlı, Doğu Türkistan'ın tarihi mücadelesinin Türk ve İslam dünyası için önemli bir örnek teşkil ettiğini belirterek, "Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti ve Doğu Türkistan Cumhuriyeti, Türk milletinin bağımsızlık ve özgürlüğü için verdiği mücadelenin en büyük örneklerinden biridir" ifadeleriyle bölgedeki Türk milletinin Çin ve Rusya'ya karşı verdiği özgürlük mücadelesinin dünya tarihindeki yerini vurguladı.

Dünya Uygur Kurultayı, Doğu Türkistan Milli Günü'nü kutlandı

Dünya Uygur Kongresi (DUK), 1933 ve 1944’te kurulan Doğu Türkistan cumhuriyetlerinin kuruluş yıldönümünü iki etkinlikle andı. 9 Kasım 2024 tarihinde Münih Milbertshofen Kültür Merkezi’nde düzenlenen ana etkinlikte Almanya, Avusturya ve İsviçre’den gelen DUK üyeleri, DUK Yürütme Komitesi üyeleri, delegeler ve uluslararası misafirler olmak üzere 150’den fazla katılımcı yer aldı. Toplantıda, Uygur kültürü tanıtıldı. Uygur milli kıyafetleri ile sanat gösterisi yapıldı. TARİHİ VE KÜLTÜREL ANLAM VURGULANDI Kutlamanın ikinci günü, DUK'un Almayna'nın Münih şehrindeki genel merkezinde devam etti. Bu buluşmaya 50’den fazla kişi katıldı. Etkinlikte, Doğu Türkistan cumhuriyetlerinin tarihsel önemi ve Uygur Türklerinin günümüzde karşılaştığı zorlukları vurgulayan sunumlar yapıldı. Doğu Türkistan Milli Günü kutlamaları, Doğu Türkistan'ın bağımsızlık mücadelesinin anısını yaşatırken, katılımcılar arasında anlamlı bir dayanışma ortamı sağladı. 12 KASIM DOĞU TÜRKİSTAN MİLLİ GÜNÜ Bugün Doğu Türkistan'da 1933 ve 1944 yıllarında kurulan iki cumhuriyetin kuruluş yıl dönümü. Diasporadaki Doğu Türkistan Türkleri, 12 Kasım'ı unutturmamak için milli gün olarak kutluyor. Bilindiği üzere, Çin'in baskıcı ve soykırıma varan politikalarından dolayı günümüzde Doğu Türkistan halkı bir varoluş mücadelesi veriyor.

12 Kasım Doğu Türkistan Milli Günü İstanbul’da kutlanacak

Doğu Türkistan Türklerinin bağımsızlık ülküsünün simgesi olan, 12 Kasım Doğu Türkistan Milli Günü'nde 1933 yılında kurulan Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti ile 1944 yılında kurulan Doğu Türkistan Cumhuriyeti döneminde ortaya koyulan mücadele İstanbul'da tertip edilecek program ile yâd edilecek. Etkinlikte, Doğu Türkistan'ın bağımsızlık yolundaki kahramanları ve şehitleri anılacak. İSTANBUL’DA ANMA PROGRAMI DÜZENLENECEK Doğu Türkistanlılar ve İstanbul halkı, İstanbul'un Zeytinburnu ilçesinde anlamlı bir anma programında bir araya gelecek. Uluslararası Doğu Türkistan STK'lar Birliği tarafından Kazlıçeşme Kültür Merkezi'nde yapılacak etkinlik, tarihsel bir dönemin anılmasının yanı sıra, Doğu Türkistan Türklerinin özgürlük mücadelesinin gücünü bir kez daha hatırlatacak. Tarih: 12 Kasım 2024, Salı – Saat: 18.00 Yer: Kazlıçeşme Kültür Merkezi – Akdeniz Salonu, Zeytinburnu / İstanbul MİRAS GELECEK NESİLLERE AKTARILACAK Bu özel etkinlik, sadece geçmişi anmakla kalmayacak; aynı zamanda Doğu Türkistan’ın bağımsızlık mücadelesinin mirası yeni nesillere aktarılacak. Anma programında, o dönemdeki kahramanların anısına saygı duruşu yapılacak ve Doğu Türkistan’ın özgürlük mücadelesi üzerine konuşmalar gerçekleştirilecek.

Doğu Türkistan Milli Günü İstanbul'da kutlandı

Doğu Türkistan Türkleri, 12 Kasım 1933 ve 1944’te iki kez bağımsız bir devlet ilan etmişti. Bu nedenle, iki cumhuriyetin kuruluş yıl dönümü “Doğu Türkistan Milli Günü” olarak kutlanıyor. DOĞU TÜRKİSTAN MİLLİ GÜNÜ Bu kapsamda Doğu Türkistan Uluslararası STK'lar Birliği, 12 Kasım 2023 saat 18.00'da İstanbul'un Küçükçekmece semtindeki Osmanlı Davet Salonu'nda Doğu Türkistan Milli Günü'nü ve kahraman şehitleri anma programı düzenledi. Programa İstanbul'da faaliyet gösteren farklı STK'ların, siyasi partilerinn ve insan hakları izleme örgütlerinin temsilcileri, Türkiye'nin farklı illerinde yaşayan Uygur Türkleri ve çok sayıda Türk halkıda katıldı. "BİZİ ÇATISI ALTINDA TOPLAYAN GÖK BAYRAK" Program Kur'an-ı Kerim tilaveti, saygı duruşu ve iki devletin istiklal marşı ile başladı. Açılış konuşmasını Birliğiin Başkanı Hidayet Oğuzhan yaptı. Oğuzhan konuşmasında Doğu Türkistan'da kurulan iki cumhuriyet hakkında bilgi vererek, "Bizim Doğu Türkistan istiklaline olan inancımız, direniş ruhumuz ve gayretlerimizin sönmemesi için bizi çatısı altında toplayan Gök Bayrağımızı ve iki cumhuriyeti bize armağan eden kahraman şehitlerimizi ve ecdatlarımızı minnetle yad ediyoruz" ifadelerini kullandı. Daha sonra katılımcılar için hazırlanan, iki cumhuriyetinin kuruluşunu, Çin ve Rusya'nın işbirliği ile Doğu Türkistan Cumhuriyetlerinin nasıl yıkıldığını anlatan begesel sunumu yapıldı. Ardından STK'ların başkanları ve temsilcileri günün önemine binaen konuşma gerçekleştirdi. Konuşmacılardan sonra Doğu Türkistanlı küçük çocuklar gösteri gerçekleştirdi.

Sürgündeki Bağımsız Tataristan Hükumeti, Doğu Türkistan Milli Günü'nü andı

Çin baskısına boyun eğmeyen ve bağımsızlıkları için mücadele veren Uygur Türkleri bugün Doğu Türkistan Milli Günü'nü kutluyor. 12 Kasım 1933 yılında ve 1944 yılında kurulan cumhuriyetleri Uygur Türkleri, bugün soykırımın gölgesinde hatırlıyor. SÜRGÜNDEKİ BAĞIMSIZ TATARİSTAN HÜKUMETİ UYGUR TÜRKLERİNİ YALNIZ BIRAKMADI Sürgündeki Bağımsız Tataristan Hükumeti de 12 Kasım Doğu Türkistan Milli Günü'nü unutmadı. Sürgündeki Bağımsız Tataristan Hükumeti Başbakanı Rafis Kaşapov, Ulusal ve dini konularda sürgünde bulunan Bağımsız Tataristan Hükumetinin Başbakan Yardımcı, Özgür Milletler Cemiyeti üyesi, İsveç'teki Bütün Tatar Halk Merkezi temsilcisi, aktivist Ayda Abdrahmanova, Polonya'daki Özgür İdil-Ural Hareketinin Temsilcisi Nafis Kaşapov, Sürgündeki Bağımsız Tataristan Hükumetinin Türkiye Temsilcisi Rais Mukhutdinov, hükumetin Kazakistan Temsilcisi Nurlan Saltaev, Antalya'daki Bütün Tatar Toplum Merkezi Başkanı Farit Zakayev'den oluşan grup yazılı mesaj yayımladı. ULUSLARARASI TOPLUMA ÇAĞRI: DOĞU TÜRKİSTAN ÇİN İŞGALİ ALTINDA "Yaşasın Doğu Türkistan'ın tam bağımsızlığı!" ifadesiyle başlayan mesajda şu ifadeler kullanıldı: "Doğu Türkistan'ın 1933 ve 1944'te iki kez ilan edilen bağımsızlığı, bugün Uygur halkının özgürlük mücadelesinin sürdürülmesinin temelini oluşturmaya devam ediyor. Güçlü ve cesur Uygur halkı, Doğu Türkistan'ın Qing İmparatorluğu tarafından fethedilmesini asla kabul etmeyecektir. Artık uluslararası toplumun Doğu Türkistan'ı Çin işgali altındaki bir ülke olarak resmen tanıması ve Doğu Türkistan'ın ve halkının özgürlüğünü, adaletini ve ulusal egemenliğini yeniden tesis etme mücadelesinde Doğu Türkistan'ı desteklemesi önemli bir adımdır. Kötü İmparatorluklardan bizim ve sizin özgürlüğünüz için işbirliği yapmayı umuyoruz! Kardeş Uygur halkımızın bağımsızlık gününü tebrik ediyor ve bağımsızlıklarına yeniden kavuşmalarını diliyoruz."

Times Meydanı'nda Doğu Türkistan Milli Günü anıldı

Yirmi birinci yüzyılda inşa ettiği toplama kamplarında Uygur Türklerine soykırım uygulayan Şi Cinping yönetimindeki Çin, insan hakları ihlaline bugün de devam ediyor. 12 Kasım 1933 ve 1944 yılllarında bağımsızlığını duyurarak Doğu Türkistan cumhuriyetleri kuran Uygur Türkleri, soykırımın gölgesinde bugün Doğu Türkistan Milli Günü'nü kutluyor. TIMES MEYDANI'NDA DOĞU TÜRKİSTAN MİLLİ GÜNÜ KUTLU OLSUN MESAJI YANSITILDI Amerika Birleşik Devletleri'ndeki (ABD) New York eyaletinde yer alan meşhur Times Meydanı'nda bugün gök bayrak yansıtıldı. Kalabalık meydandaki ekranda "Doğu Türkistan Milli Günü kutlu olsun" sözleri yer aldı. Dünya Uygur Kurultayının katkılarıyla yayımlanan kutlama mesajı dikkat çekti. DOĞU TÜRKİSTAN MİLLİ GÜNÜ Doğu Türkistan Türkleri, 12 Kasım 1933 ve 1944’te iki kez bağımsız bir devlet ilan etmişti. Bu nedenle, iki cumhuriyetin kuruluş yıl dönümü “Doğu Türkistan Milli Günü” olarak kutlanıyor. Dönemin Mançu rejimine karşı zafer elde eden Doğu Türkistanlılar, 12 Kasım 1933 ve 1944’te iki kez bağımsız bir devlet ilan etmişti. İlanından sonra sadece dört ay ayakta kalabilen Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti 1933 ile ilanından sonra beş yıl hüküm süren Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin (1944) kuruluşlarının yıl dönümü olan 12 Kasım; Doğu Türkistan’ın bağımsızlık mücadelesinin hatırlanmasında ve Doğu Türkistanlı Uygur Türkleri ile diğer Türk toplulukları için büyük bir önem taşıyor. DOĞU TÜRKİSTAN CUMHURİYETLERİ Bağımsızlık ateşini yakan Doğu Türkistanlılar, 12 Kasım 1933’te Birinci Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti'ni kurdu. Hoca Niyaz’ın Cumhurbaşkanı ve Sabit Damollam’ın Başbakan olduğu bu Cumhuriyet, Çinli Müslümanların (Tunganlar) diğer Çinliler ile anlaşması ve Rusların da bu düşman kuvvetlere destek vermesi sonucunda büyük katliamlara maruz kalarak yıkıldı. YIKILIŞA GÖTÜREN ÇİN'DE KOMÜNİST VE SOVYET MANEVRALARI Doğu Türkistan’da dört yıllık milli ayaklanma, Çin içerisindeki komünistlerin ve Sovyetlerin Doğu Türkistan’da manevra alanı bulmasına neden oldu. Milliyetçi Çin hükumetinin bölgedeki isyanlardan sonra nüfuzunu Komünist Çinli komutanlara bırakması, Türkistanlılar için işleri daha karmaşık hale getirdi. Niyaz Hoca sonrası askeri birliklere komutan olan Abdu Niyaz, 1937’de Kaşgar’ı aldı. Çinlilere ve Ruslara karşı savaşabilmek için Tungan komutanlarla işbirliği girişiminde bulundu. Bunun üzerine, bölge geneline yayılan isyanı bastırmak için komünist Çinli vali Sovyetlerden yardım istedi. Sovyetlerin askeri takviyesinden sonra 1938 sonlarında ayaklanmalar bastırıldı. OSMAN BATUR DİRENİŞİ VE İKİNCİ CUMHURİYET 1940 yılına gelindiğinde Altay, Gulca ve Urumçi'de isyanlar çıkmış, Altay bölgesinde başarılar elde edilmiştir. Vali isyancıların isteklerini, özellikle Rusların bölgeyi terk etmesini anlaşmayla kabul ettiyse de bir yıl sonra bozdu. Osman İslam (Batur) bunun üzerine, Altay’da görev yapan bütün Rusları kurşunu dizdirdi. Osman Batur, 1944’e gelindiğinde hala bölgesine hakimdi. Bu sırada Doğu Türkistan, Çin’deki komünist ihtilalcilerin, milliyetçi Çin hükumetine karşı rahat zemin bulduğu bir alan haline geldi. Bundan yararlanan Uygur aydınları ve siyasileri, ayaklanmalara başladı. Nihayetinde Gulca’da Ali Han Töre, 12 Kasım 1944’te İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyetini kurarak Cumhurbaşkanı oldu. YIKILIŞ VE ÇİN İŞGALİ Uygur siyasetçiler, Milliyetçi Çin’e karşı Sovyetler ile yakınlaşmışlardı. Komünizm, Çin’de zafer elde ettikten sonra, Komünist Rusya ile iyi ilişkiler içerisinde olsalar da bu yeni yönetimi tanımadılar. Alma Ata’ya davet edilen Ahmetcan Kasimi, İshak Beğ, Abdülkerim Abbas ve Delil Han uçakları düşürülerek öldürüldüler. Cumhuriyetin en parlak önderlerinden Canım Han Hacı, Urumçi'de idam edildi. 1949’da Cumhuriyet tamamen Çin tarafından ortadan kaldırıldı. Osman Batur, son mücadeleleri sırasında Şubat 1951’de esir düştü. Nisan ayında Urumçi'de asılarak idam edildi. 1946’dan itibaren devlet başkanı Ahmetcan Kasimi oldu. Daha sonrasında Türkiye’ye iltica eden İsa Yusuf Alptekin ise bu hükumetin Genel Sekreterliği görevini yürüttü. Bu Cumhuriyet’in en büyük talihsizliği, Sovyet Rusya’ya karşı fazla iyimser olan tavırlarıydı.

12 Kasım Doğu Türkistan Milli Günü

Bugün Doğu Türkistan'da 1933 ve 1944 yıllarında kurulan iki cumhuriyetin kuruluş yıl dönümü. Diasporadami Doğu Türkistan Türkleri, 12 Kasım'ı unutturmamak için milli gün olarak kutluyor. Günümüzde Doğu Türkistan halkı bir varoluş mücadelesi veriyor. DOĞU TÜRKİSTAN MİLLİ GÜNÜ Doğu Türkistan Türkleri, 12 Kasım 1933 ve 1944’te iki kez bağımsız bir devlet ilan etmişti. Bu nedenle, iki cumhuriyetin kuruluş yıl dönümü “Doğu Türkistan Milli Günü” olarak kutlanıyor. Dönemin Mançu rejimine karşı zafer elde eden Doğu Türkistanlılar, 12 Kasım 1933 ve 1944’te iki kez bağımsız bir devlet ilan etmişti. İlanından sonra sadece dört ay ayakta kalabilen Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti 1933 ile ilanından sonra beş yıl hüküm süren Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin (1944) kuruluşlarının yıl dönümü olan 12 Kasım; Doğu Türkistan’ın bağımsızlık mücadelesinin hatırlanmasında ve Doğu Türkistanlı Uygur Türkleri ile diğer Türk toplulukları için büyük bir önem taşıyor. BİRİNCİ DOĞU TÜRKİSTAN İSLAM CUMHURİYETİ Bağımsızlık ateşini yakan Doğu Türkistanlılar, 12 Kasım 1933’te Birinci Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti kurdu. Hoca Niyaz’ın Cumhurbaşkanı ve Sabit Damollam’ın Başbakan olduğu bu Cumhuriyet, Çinli Müslümanların (Tunganlar) diğer Çinliler ile anlaşması ve Rusların da bu düşman kuvvetlere destek vermesi sonucunda büyük katliamlara maruz kalarak yıkıldı. YIKILIŞA GÖTÜREN ÇİN'DE KOMÜNİST VE SOVYET MANEVRALARI Doğu Türkistan’da dört yıllık milli ayaklanma, Çin içerisindeki komünistlerin ve Sovyetlerin Doğu Türkistan’da manevra alanı bulmasına neden oldu. Milliyetçi Çin hükumetinin bölgedeki isyanlardan sonra nüfuzunu Komünist Çinli komutanlara bırakması, Türkistanlılar için işleri daha karmaşık hale getirdi. Niyaz Hoca sonrası askeri birliklere komutan olan Abdu Niyaz, 1937’de Kaşgar’ı aldı. Çinlilere ve Ruslara karşı savaşabilmek için Tungan komutanlarla işbirliği girişiminde bulundu. Bunun üzerine, bölge geneline yayılan isyanı bastırmak için komünist Çinli vali Sovyetlerden yardım istedi. Sovyetlerin askeri takviyesinden sonra 1938 sonlarında ayaklanmalar bastırıldı. OSMAN BATUR DİRENİŞİ VE İKİNCİ CUMHURİYET 1940 yılına gelindiğinde Altay, Gulca ve Urumçi'de isyanlar çıkmış, Altay bölgesinde başarılar elde edilmiştir. Vali isyancıların isteklerini, özellikle Rusların bölgeyi terk etmesini anlaşmayla kabul ettiyse de bir yıl sonra bozdu. Osman İslam (Batur) bunun üzerine, Altay’da görev yapan bütün Rusları kurşunu dizdirdi. Osman Batur, 1944’e gelindiğinde hala bölgesine hakimdi. Bu sırada Doğu Türkistan, Çin’deki komünist ihtilalcilerin, milliyetçi Çin hükumetine karşı rahat zemin bulduğu bir alan haline geldi. Bundan yararlanan Uygur aydınları ve siyasileri, ayaklanmalara başladı. Nihayetinde Gulca’da Ali Han Töre, 12 Kasım 1944’te İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyetini kurarak Cumhurbaşkanı oldu. YIKILIŞ VE ÇİN İŞGALİ Uygur siyasetçiler, Milliyetçi Çin’e karşı Sovyetler ile yakınlaşmışlardı. Komünizm, Çin’de zafer elde ettikten sonra, Komünist Rusya ile iyi ilişkiler içerisinde olsalar da bu yeni yönetimi tanımadılar. Alma Ata’ya davet edilen Ahmetcan Kasimi, İshak Beğ, Abdülkerim Abbas ve Delil Han uçakları düşürülerek öldürüldüler. Cumhuriyetin en parlak önderlerinden Canım Han Hacı, Urumçi'de idam edildi. 1949’da Cumhuriyet tamamen Çin tarafından ortadan kaldırıldı. Osman Batur, son mücadeleleri sırasında Şubat 1951’de esir düştü. Nisan ayında Urumçi'de asılarak idam edildi. 1946’dan itibaren devlet başkanı Ahmetcan Kasimi oldu. Daha sonrasında Türkiye’ye iltica eden İsa Yusuf Alptekin ise bu hükumetin Genel Sekreterliği görevini yürüttü. Bu Cumhuriyet’in en büyük talihsizliği, Sovyet Rusya’ya karşı fazla iyimser olan tavırlarıydı.