Mayre Lüman, geleneksel Kırım Tatar kıyafetlerinin inceliklerini anlattı

Kırım Tatar nakış ustası ve ressam Mayre Lüman, 13 Aralık 2024 tarihinde Kırım Haber Ajansı (QHA) stüdyolarına konuk oldu. "Kırım Tatar Tarih ve Kültürünün Korunması Projesi" kapsamında neşredilen “Kırım Tatar Kostümü ve Onun Sahne Temsilî” isimli resimli kılavuzun yazarlarından olan Lüman, Kırım Tatar millî kıyafetlerinin detaylarını ve Kırım Tatar kültürünün inceliklerini QHA’ya anlattı.

GELENEKSEL YAŞAMDA KIRIM TATAR ERKEK KIYAFETLERİ

Lüman konuşmasına Kırım Tatarlarının millî kıyafetlerinin sembolik anlamlarını açıklayarak başladı. Eski dönemde erkeklerin giydiği kıyafetlerin onların mesleklerinin bir belirtisi olduğunu söyleyen Lüman, aynı zamanda erkek urba (kıyafet) uzunluğunun da önemli bir detay olduğunu belirterek, “Genç erkeklerin üst urbalarının uzunluğu biraz kısadır. Ama insan yaşlandıkça üst urbası da uzuyor. Yani bir cübbesi; çekmeni oluyor.” ifadelerini kullandı. 

Bununla beraber geleneksel yaşamda genç erkeklerin kırk yaşına kadar sadece bıyık bırakabildiğinin altını çizen Lüman, sadece yaşlı erkeklerin sakal uzatabildiğini belirtti. 

Lüman aynı zamanda refah seviyesinin de kıyafetlere yansıdığını belirterek, zenginlerin daha çok kadife ve ipek kumaşlar kullandığını kaydetti. Aynı zamanda Lümen, “Mesela yelek. Yeleğe Gürcistan’da da yelek diyorlar. Balkanlarda da yelek diyorlar. Türkiye'de de yelek diyorlar” ifadelerini kullanarak; kıyafetlerin çoğunun Osmanlı İmparatorluğu’ndan geldiği değerlendirmesini yaptı.

HER ÖRGÜDE BİNBİR MANA

Lüman konuşmasında, Kırım Tatar kadınlarına özgü geleneksel kıyafetleri ve başlıkları da detaylandırdı. “Küçük kız çocuklarının başlarında örtü olmazdı; 12 yaşına kadar başörtüsüz gezerlerdi. Saçlarını 19 tane saç örgüsü örer ve başlarına fes koyarlardı.” diyen Lüman, saç örgülerinin de Kırım’ın yörelerine göre değiştiğini belirterek şu ifadeleri kullandı:

Benim müellifdeşim Kırım’ın Sudak yöresinde yaşlı bir kadına sordu. O da saçlarının balıcık saç örme üslubuyla bağlandığını yani bir saç örgüsünün başka bir saç örgüsüne bağlanması olduğunu söyledi. Ve daha bir sürü bantlar ve süslemeler… Kadınlar duvacıklar taşırdı. Fesin arkasında duvacık denilen dikdörtgen şeklinde veya üçgen şeklinde başlıklar olurdu. Saçı korusun; göz, nazar değmesin diye. Eskiden böyle mühim bir anlamı vardı.

GELENEKSEL YAŞAM KIYAFETLERE DE YANSIYOR

Aynı zamanda her kadının bir bel kemeri olduğunun altını çizen Lümen, Kırım Tatar geleneğine göre evlenme çağına gelen kızların feslerinin üzerine hafif bir başörtüsü giymeye başladıklarını söyleyerek; “Ve sokağa çıkarken hafif şallarıyla yüzlerini kapatıyorlar. O zamanlar şimdiki gibi erkeklerin gözlerine bakılmıyor. Erkekler yaklaşınca sokağın köşesine gidiyorlar; erkekler geçince yürümeye devam ediyorlar.” dedi.

EVLENİNCE ZÜLÜFLERİNİ KESEN KIRIM TATAR KADINLARI

Bununla beraber Lümen, evlilik gibi geleneksel bir geçiş döneminden sonra kadınların giyimlerinde değişimlerin olduğunu şu ifadelerle belirtti:

Bizde toylar (düğün) olduktan sonra bölükler olurdu. Toydan sonra gelinle kaynananın damadın annesi ve babasıyla toplaştığı “çığırtı” gecesi olurdu. Çünkü bizde gelinin ve damadın anne ve babası toyda olmamalıydı. Düğün gecesi kına gecesi de yapılır ve o gecelerde gelinin şakaklarındaki saç lülelerini keserlerdi; onlara da zilif denilirdi.”

Ayrıca yeni evli kadınların baş giyimlerinde üçgen şeklinde başaltın denilen bir örtünün olduğunu söyleyen Lümen, düğünlerde ve bayramlarda giyilen başaltının pullar ve asmalarla zilifleri kapattığını ifade etti. Öte yandan, yeni evlenen kadınların bir sene boyunca süslenerek gezdiğini belirten Lümen, kadının çocuğunun olmasıyla kıyafetlerinin ve başlıklarının sadeleştiğini söyledi. 

Bunlara ek olarak Lümen konuşmasında, “Kırım Tatar Kostümü ve Onun Sahne Temsilî” isimli resimli kılavuzun hazırlanma aşamasında karşılaşılan ilginç bir bilgiye de yer verdi. Bir kaynağa göre, kadınların 40 yaşına kadar başlarında altın boyayla yapılan ve vizaj adı verilen bir işaret taşıdıklarını kaydeden Lümen, bu işaretin ilk defa henüz yayımlanan resimli kılavuzda resmedildiğini ifade etti.