Gebze'de 107. yılında Kırım Halk Cumhuriyeti konuşuldu
Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Gebze Şubesi "Kırım Sohbetleri" kapsamında, Kırım Halk Cumhuriyeti'nin 107. kuruluş yıl dönümünü 22 Aralık 2024 tarihinde düzenlenen toplantı ile kutladı. Gebze Şubesi binasında gerçekleştirilen etkinliğe, Kocaeli ve Gebze'deki Kırım Tatar diasporası, siyasi parti ve sivil toplum kuruluşları temsilcileri ile vatandaşlar katıldı.
Toplantı, saygı duruşu ve Türk İstiklal Marşı'nın ardından Kırım Tatar milli marşı Ant Etkenmen'in okunmasıyla başladı. Programda, ilk olarak Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Genel Başkanı Mükremin Şahin ve Kırım Tatar Milli Meclisi Üyesi ve Şefika Gaspıralı Uluslararası Kadın Birliği Başkanı Prof. Dr. Gayana Yüksel söz aldı. Yüksel, 26 Aralık 1917 tarihinde ilan edilen Kırım Halk Cumhuriyeti’nin kuruluşunu, bu dönemde gerçekleştirilen çalışmaları ve bu hareketin Kırım Tatar halkı üzerindeki etkilerini değerlendirdi.
KIRIM TATAR MİLLİ HAREKETİ VE KURULTAYLARIN ÖNEMİ
Genel Başkan Mükremin Şahin, 1917'de gerçekleştirilen 1. Kırım Tatar Milli Kurultayı'nı ve bu kurultayı referans alarak 1991’de toplanan 2. Kırım Tatar Milli Kurultayı'nın önemini ve faaliyetlerini ele aldı. Şahin ayrıca Kırım Tatar milli hareketinin tarihi süreçte geçirdiği merhaleleri ve Kırım'a dönüş mücadelesindeki kilometre taşlarını ifade etti.
Konuşmaların ardından katılımcılarla soru-cevap bölümü gerçekleştirildi. Bu bölümde katılımcılar, konuşmacılara Kırım Tatar halkı ve milli hareketi ile ilgili çeşitli sorular yöneltti.
Toplantı sonunda katılımcılara ikramlar sunuldu. Etkinlik, Kırım Tatar halkının tarihine ve mücadelesine dikkat çekmek amacıyla düzenlenen anlamlı bir buluşma olarak sona erdi.
KIRIM HALK CUMHURİYETİ
26 Aralık 1917 tarihinde Bahçesaray’da toplanan ilk Kırım Tatar Milli Kurultayı, Kırım Anayasası’nı kabul ederek Kırım Halk Cumhuriyeti’nin kurulduğunu ilan etti. 9 Aralık 1917’de Bahçesaray’da açılışını yapan Kırım Tatar Milli Kurultayı, 26 Aralık 1917 tarihinde Kurultay’da oylanıp kabul edilen Kanun-u Esasî (Anayasa) ile birlikte Kırım Halk Cumhuriyeti (Kırım Halk Cumhuriyeti) esasını da kabul etmişti. Böylece Kurultay kendisini Kırım Halk Cumhuriyeti’nin meclisi olarak ilan ederken, meclise daimi reis olmak üzere Hasan Sabri Ayvaz, Cafer Ablayev ve Ablâkim İlmiy seçilmişti.
Dünya tarihinde ilk kez kadınların seçme ve seçilme hakkını birlikte kullandığı Kurultay Vekilleri seçimleri ile Kırım Tatarları, Kurultay'a katılmak üzere 5’i kadın 76 vekil belirlemişti.
KIRIM TATAR HALKININ GÖK BAYRAĞI HANSARAY’IN ÜZERİNDE YÜKSELDİ: KIRIM HALK CUMHURİYETİ VE NUMAN ÇELEBİCİHAN
Kurultay’a yarımadanın dört bir yanından gelen 10 bin Kırım Tatarı iştirak etti. Kongre, Kırım’ın farklı halklarının temsilcileri, Ukrayna Sovyetlerinin olağanüstü temsilcileri ve Letonya’daki teşkilatları selamlarken, Rusya’da yaşayan Türk halklarından çok sayıda kutlama telgrafı alındı. Aynı zamanda Kırım, Ukrayna, Polonya, Litvanya ve Batı Rusya Müslümanlarının Müftüsü de olan 32 yaşındaki Numan Çelebicihan'ın kurduğu hükumet, Bolşeviklerin işgaline dek varlığını sürdürebildi.
Kurultaydan kısa bir süre önce Çelebicihan konuşmasında, Kırım Tatarlarının yeni siyasi programını ilan etti:
“Kırım’ı korumak için, Kırım’da kendi kanunlarımızı ve düzenimizi kurmak için Kırım Müslümanları Kurultayını toplamaya karar verdik. Çünkü Kurultay, yüzlerce yıldır Türkler tarafından düzen ve adaleti sağlayan yasama organı olarak tanınmaktadır… Kurultay, Kırım’ın diğer sakinleriyle adil ve beraber yaşama ilkesini hayata geçirmek istiyor… Kırım yarımadasında çeşitli renklerde birçok zarif gül, zambak, lale vardır. Ve bu lâtif ruh-i naz çiçeklerin hepisinin kendilerine has bir güzelligi, kendilerine has lâtif kokuları var. Bu güller, bu çiçekler Kırım’da yaşayan milletler: Tatarlar, Ruslar, Ermeniler, Yahudiler, Almanlar ve diğerleridir. Kurultayın maksadı onları bir yere toplayıp hepsinden güzel ve nefis bir buket yapmaktır, güzel Kırım adasında hakiki ve medeni bir İsviçre tesis etmektir.”
Kırım halklarının farklı renklerde bir buketle böylesine şiirsel bir karşılaştırması halen Çelebicihan’ın en ünlü ifadesi olarak kabul edilmektedir. İşte o zaman ilk kez “Ant Etkenmen” marşı seslendirilmiş ve Kırım Tatarlarının Gökbayrağı, Hansaray’ın üzerinde yükselmiştir. İlk Kurultay 18 gün devam etti. Bu süre içinde Kurultay, Anayasa’yı kabul etti, devletçiliğin temellerini attı ve parlamentoyu kurdu.
Dönemin kaynaklarına göre Kırım Tatarlarının önerdiği anayasanın demokratik yapısını değerlendirebiliriz. Belgede kadın erkek eşitliği, eşit oy hakkı, ayrıcalıkların ve mülklerin kaldırılması, kişisel ve kamusal yaşam özgürlüğü düzenlendi. Anayasada kadın erkek eşitliği, eşit oy hakkı, ayrıcalıkların ve sınıfların kaldırılması, kişisel ve kamusal yaşam özgürlüğü öngörülüyordu.
Tarihçi Gülnara Bekirova bu hususla ilgili olarak, “Aslında Çelebicihan’ın taraftarlarının sunduğu bu reformlar ve anayasa, bir nevi Avrupa anayasasıydı. Fakat yine de, Rus siyasi seçkinlerinin Kırım Tatarlarının bu gayretlerini küçümseme girişimleri yapacağını yaptı. Öyle görünüyor ki eğer o zaman küçümseyici bakış değil de, işbirliği fırsatı ve arzusu olsaydı, bugün tamamen farklı bir Kırım’da yaşıyor olabilirdik.” açıklamasını yapmıştı.
Daha Kurultay’dan önce Müslüman İcra Komitesi Amet Özenbaşlı başkanlığındaki heyeti; Kıyiv’deki Ukrayna Milli Radası yönetimine, Mihaylo Gruşevskiy ve Volodımir Vinniçenko ile müzakerelere gönderdi. Mücadelenin bu aşamasında hem Ukrainler hem Kırım Tatarları kendi halkları için bağımsızlık kazanmaya çalışıyorlardı.
KIRIM HALK CUMHURİYETİ BOLŞEVİK İŞGALİ NEDENİYLE AKAMETE UĞRADI
14 Ocak 1918’de Akmescit’e Bolşevikler girdi ve Kurultay’ın çalışmalarını durdurdu, liderlerini mevcut olmayan bir anlaşmayı ihlal etmekle suçladı. Kırım’da kanlı kızıl terör dalgası başladı. Dışişlerinden sorumlu Cafer Seydahmet Türkiye’ye zar zor ulaşabildi. Numan Çelebicihan tutuklandı ve deniz birliklerine mensup anarşistler tarafından Akyar'a (Sivastopol) götürüldü. 27 gün hapis tutulduktan sonra kurşuna dizildi ve cesedi Karadeniz’e atıldı. İki ay süren sıkı çalışmadan sonra Kırım Tatarlarının milli hareketi inanılmaz kayıplara uğradı.
26 Aralık 1917'de Kırım Tatar halkının Tarak Tamgalı Gökbayrağı, Hansaray üzerinde yükseldi. Kırım Tatar halkının bağımsızlığa olan azminin nişanesi olan Kırım Halk Cumhuriyeti, halen hafızalardaki yerini koruyor.
