Kısa ömre sığan büyük miras: Abdürreşîd Mehdî

Kırım Tatar halkının özgürlük ve millî uyanış mücadelesinin öncülerinden biri olan Abdürreşîd Mehdî, bugün vefatının 113. yıl dönümünde saygı ve minnetle anılıyor. Henüz 32 yaşındayken 24 Mayıs 1912’de Karasubazar’da hayata gözlerini yuman Mehdî, kısa süren hayatına büyük bir fikir ve siyaset mirası sığdırdı. Kırım’ın kuzeyindeki fakir bir köylü ailesinden çıkan bu mücadele insanı, halkının sesi olmayı hayatının merkezine koydu.

Kırım’ın kuzeyindeki Or (Perekop) bölgesinde fakir bir köylü ailesinin oğlu olarak dünyaya gelen Abdürreşîd Mehdî, amcasının yardımıyla, Kırım Tatar çocuklarını Ruslaştırmak için Ruslar tarafından Akmescit’te açılan Tatar Öğretmen Okulu’nda öğrenim gördü ve 1902’de buradan mezun oldu. Ardından Karasubazar’da öğretmenliğe başladı. Ancak onun asıl gayesi sadece ders vermek değil, Kırım Tatar halkının içinde bulunduğu derin yoksulluk, topraksızlık ve cehalet sarmalına karşı bir çıkış yolu bulmaktı. Bu amaçla, dönemin inkılapçı Rus hareketlerinden ilham alarak “Genç Tatarlar” adıyla bilinen bir fikir çevresinin öncüsü oldu. Kırım’ın Karasubazar, Bahçesaray, Akmescit, Yalta ve diğer şehirlerinde gizli hücreler kurarak, halkın millî şuura kavuşması ve özgürlüğüne ulaşması için mücadele etti.

Mehdî’nin önderliğinde 1906’da Karasubazar’da çıkmaya başlayan Vatan Hâdimi gazetesi, Kırım Tatar milliyetçiliğinin fikirsel zeminini oluşturan yayın organlarından biri haline geldi. İstanbul Türkçesiyle yayımlanan gazete, sadece Kırım’da değil, tüm Türk ve İslâm dünyasında yankı buldu. Mehdî’nin kaleme aldığı yazılar, Kırım’ın Kırım Tatarlarına ait olduğu fikrini cesaretle savunurken, millî kimliğin ve eğitimin yaygınlaştırılmasının da altını çizdi.

Halk arasında kazandığı şöhret sayesinde Mehdî, 1906’da Karasubazar Blediye Başkan Yardımcılığına, ertesi yıl da Belediye Başkanlığına seçildi. Kısa aralarla hayatının sonuna kadar belediyedeki görevine devam eden Mehdî, Kırım Tatarlarına sağladığı hizmetlerle büyük ün kazandı.

Kırım’ın Müslüman ahalisi arasından milletvekili seçilebilmesini fevkalâde zorlaştıran karmaşık seçim sistemine rağmen Mehdî, 1907 yılında Tavrida eyaletinden II. Rusya Dumasına milletvekili seçildi. Milletvekili görevindeyken, Duma kürsüsünden çarlık rejiminin Kırım’daki işgalci ve sömürgeci politikalarını belgelerle ortaya koyarak büyük ses getiren konuşmalar yaptı. Kırım Tatarlarının ve tüm Rusya Müslümanlarının haklarını kararlılıkla savunan Mehdî, Duma’nın kapatılmasıyla birlikte Karasubazar Belediye Başkanlığı görevine döndü. Siyasî baskılar nedeniyle faaliyet alanı daralsa da, maarif ve yerel yönetim çalışmalarıyla hizmetlerini sürdürdü.

1912 yılında yakalandığı verem hastalığı nedeniyle henüz 32 yaşındayken vefat eden Abdürreşîd Mehdî, ardında silinmez izler bıraktı. Onun milliyetçi ve inkılapçı fikirleri, sonraki kuşaklara ilham verdi ve Kırım Tatarlarının kolektif hafızasında ölümsüzleşti. Bugün, Mehdî’nin hatırası, Kırım Tatar halkının adalet ve özgürlük yolundaki mücadelesinde yaşamaya devam ediyor.